Лезги ким

Лезгийрин 1000 мисал

А
Аба галчукуналди шейх жедач.
Абдул - Фетягь, фу тIуьна куьтягь, вахчу гьебе, гьат рекье.
Авадан хуьр гумадилай чир жеда.
А ваз акур валара къуьр амач.
Авайла вилер яру жеда, авачирла - чин.
АватIа - хъуьремир, авачтIа - шехьмир.
Авачир къуьрен карчни авач.
Авачир чан Азраилдизни жагъидач.
А виле кьал эцягъ!
Агалай вил ахъа вилел гьалт тавурай.
Агъадин кьилелни садра агъар алчукда.
Агъадин мал фида, муздурдин чан.
Агъдин са кьил лацу, са кьил чIулав жедач.
Агъулрин сев хьтинди.
Адавай атIай кекни жагъидач (адавай хъуьтIуьз муркни жагъидач (мутIлакьдиз талукь я).
Ада ви шеледа авайбур гьисабнава.
Адав кIекеризни ван тахьай хабарар гва (пехърен хабарар гвайди).
Адаз вичин чинавай вилни чидай туш.
Адаз кьере кьейи лам кIанда, хам хутIундайвал.
Адаз лугьудалди, кицIиз лагьайтIа хъсан я.
Адай акъат тавурди са кьелни нафт я.
Адак, итимвилелай гъейри, вири пешеяр ква.
Адан ажалди ар язава (адан нехир хтанва).
Адан гъил къванцик квач (яни герек чкадал харж авурай).
Адан гьар са хъуьхъвелай пуд кицI тух жеда (куьк инсандикай).
Адан далу хъуьрена (яни пара шад хьана).
Адан кьилиз, ирид пIирел тухвайтIани, чара амайди туш.
Адан кьилиз я атайди хьайид туш, я хъфейди.
Адан кьилни мез чеб - чпив хайи къалай меслят туш.
Адан кIане гъери авайди туш.
Адан кІвачик ципицІдин тІвар хъиткьинзавач (адан кац ракъиник ква).
Ада кIвач эцигай чкадал цуьк экъечIзава.
Адан са кIвач сура ава.
Адан сивел дапIар алайди туш (сивик рак квачирди; кири алачир сив).
Адан тIвар кицIин дафтардани авайди туш (ам гьи гъуьрчен тула я?).
Адан фу кьилиз акъатнава.
Адан чиниз са рипе цуькI вегьейтIани квахьдайвал я.
Адан чухвадал капI жедайди туш (адал юкь вегьез жедайди туш; адал вегьей юкь хада).
Ада, сиве тIуб туртIа, гъилни кваз хъуьткъуьнда.
Ажал агакьай кицIи иесидин шаламар жакьвада (ажал агакьай кицIи къув яда).
Ажал агакьай кьифрез кацивай рухсат кIан хьана.
Ажалдиз мажал авач.
Ажуз ламрал кьвед акьахда.
Азраилди чан къачуда, фекьиди дуьа кIелда.
Азраил - чандин, мирес малдин къайгъудик жеда.
Акакь тийидай парни алакь тийидай кар гъиле кьамир.
Акварнал - тарлан, хевлетда - илан.
Аку лагьайла - буьркьуьди, алад лагьайла - кьец1иди.
Акунар айгъурдин - юзунар супадин (акунар - инсандин, кьатIунар гьайвандин; акунар - катранбур, уюнар - ламранбур).
Акун вилиз авуна, атун - гъилиз.
Акурдаз акуна, такурдаз - ахквада.
Акъвазнавай цихъайни ял яда.
Акьул - акьуллудан лукI я, ахмакьвал - ахмакьдин пачагь.
Акьул - акьул я, меслят - кьведра акьул.
Акьул бармакда ваъ, кьиле жеда (акьул кьиле жеда, кьил - бармакда).
Акьул - кьиливай, берекат - чиливай.
Акьуллу бахтунин, девлетлу тахтунин гьерекьатда жеда.
Акьулни гуж стхаяр я.
Акьулсуз кьил гваз къекъвезни кьезил я, вине кьазни - регьят.
Алакь тийир куьмек тIалабунни дуьз туш, алакьдай куьмек - тагунни.
Аламаз чехир хъвайиди кьведра пиян жеда.
Алатай шалвар хьтинди (яни чкIайди)
Алерар гатуз, ругунар хъуьтIуьз гьазурда.
Аллагь Аливерди я, гьадазни зун буржлу я.
Аллагьдал вегьей яц жанавурди тIуьна.
Аллагьди вичиз такIанбуруз акьул гузва.
Аллагьди гайиди вун хьтинди, вун хьтинда гайиди зун хьтинди жеда.
Аллагьди гайила, пайгьамбардин тум кьуна, лаш ягъ.
Аллагьдиз капI ийизвайдини гуьлле галукьайла къарагъдач.
Аллагьдиз шукур, къуьнераллач - кIвачералла (жузунриз жаваб).
Аллагьдин хатурдай каци кьифни кьадач.
Аллагьни чIуру терезар гвай кьасабчи хьиз ава: гагь йикъакай атIуз, йифел вегьез, гагь йифекай атIуз - йикъал.
Алпандин цIу курай! (къаргъиш).
Аманатдиз хиянатвал ийимир.
Ам буба авачирдаз буба я, стха авачирдаз - стха.
Ам вавай ягъиз жедай зуьрне туш (ам ви кьуьлуьн макьам туш; ам ви багъдин емиш туш).
Ам ви фан къафун туш.
Ам ви туьтуьнай фидай кIараб туш.
Ам вичин къурал кIек я.
Ам зи пицIинихъай атIанвайди туш.
Ам итим авачир чкада итим я, паб авачир чкада - паб.
Ам кака галай верч хьиз ава (ам муг квахьай верч хьиз ава).
Ам кьаркьулув хьиз я: нуькIвериз азар атайла, кьиферикай жеда, кьифериз азар атайла - нуькIверикай (нуькIверин тIал атайла, - кьиферик, кьиферин тIал атайла, - нуькIверик).
Ам кьейидан хиве къан жедач.
Ам нин хашба я? (ам вуч хашба я? ам вуч серкин кьил я? ам гьи пIирен пицI я?). /сифтегьан кьвед лезгийрин лап куьгьне мисалрикай хьун герек я: «хашба» (крестный отец) гафуни тестикьарзава/.
Амукьай хапIани чIалал къведа.
Ам пIузари пIагь гуз, сарари кIасдайбурукай я (ам чинал чин чуьхуьз, кьулухъай дабан атIудайбурукай я).
Ам, тум гилигайтIа, нехирдик фида.
Ам я заз улам туш, я ваз - муьгъ.
Ам я кьейидал герек авайди туш, я хайидал.
Арабадалди къуьр кьаз жедач.
Арифдиз ишара бес я.
АскIан дагъдални жив къвада.
АскIандаз Аллагь йикъа пудра ахварай аквада.
АскIандал гьалтна - кам ягъ, кьакьандал гьалтна - агъуз хьухь.
Асланди гьунардал къачуда, кафтIарри (гиена) - кьадардал.
АтайтIа - ахвар, тахьайтIа - ахвайш!
АтIай фу кухкIуриз жедач.
АтIай чIарни кукIун хъувурай! (алхиш).
АтIласни хун са къиметдай жедач.
АтIраганди (кьачIарагди) хьиз, атIуда, гъуьчIре хьиз, неда.
АтIудай рицIни ава, хадай - чIемерукни.
Афар жакьвана неъ, гафар жакьвана акъуд.
Ахвар такуна, кварни хадач.
Ахмакьар авачиртIа, акьуллуяр къиметдай аватдай.
Ахмакь алачир мехъер жедач.
Ахмакьвал дарман авачир азар я.
Ахмакь вичин кьилел атай къазайри вердишарда, акьуллу - чарадан.
Ахмакьдал вегьей кIвалахни кьий, хешилдал вегьей сумахни.
Ахмакьдиз акьул къведалди, тIветIрекай деве жеда (ахмакьдиз акьул къведалди, чумалдин цил яру жеда).
Ахмакьдиз гьар са югъ сувар я.
Ахмакьдин кьил кьурда ахпа вичин кьил кьада.
Ахмакьдин рикIел вичел кьил алайди бармак алукIдайла хуькведа.
Ахмакьдихъ галаз цуькІ цана вахчуз жедач.
Ахмакь дустунилай акьуллу душман хъсан я.
Ахмакь кьил кIвачериз бала я.
Ахмакьдал крчар жедач.
Ахмакь, четин хьайила, дуьнья дегишариз алахъда, акьуллу - вич.
Ахпа жедай меслятдилай виликамаз жедай дяве хъсан я.
Ахпани кьий, пакани, чан гъиляй - гъилиз!
Ахъагъай хьел кьулухъ элкъведач.
Ацукьай яцран кьилел къарагъай данади кьацIурда.
АцIай кIатIал алайдан мез яргъи жеда.
АцIай кIатIал гишин кьиф.
АцIай тIуруни сивиз гьерекатда.
АцIанватIа - кьацIанва.
Аш акурла агатиз, лаш акурла катиз.
Аш - дуьгуьдинди, свас - Бигидинди.
Ашнадин ашарал кIукI жеда.
Аялар авачирдахъ са тIал жеда, авайдахъ - агъзур.
Аялар авачир кIвал яд атIай регъв хьиз жеда.
Аялар гзаф авай кIвале шейтIандиз чка амукьдач.
Аял галай пабни кьий, кицI галай мугьманни (рипицI галай пабни кьий, кицI галай мугьманни).
Аял - кьепІинамаз, дана - епинамаз.
Аял ракъурна, гуьгъуьниз чукура.
Аялри гъвечIи чIавуз ахвар атIуда, чIехи хьайила - кьарай.
Б
Багъдадда лам кьве шигьи ялда (Багъдадда лам кьве шигьи я лагьайди, аниз фин кьве шигьидай акъвазна).
Багъдин буба багъманчи я.
Багъманчидин вил емишрал жеда, заргардин вил - гимишрал.
«Бадеди арбе къуз какаяр кхьена, цицIибар ахъайнач» - лугьудай хьтин ихтилатар.
Бидир, бадах, кьил къабах, Дербендиз вач, зунни твах!
Базар булах туш: ичIиз фейиди ичIиз хуькведа.
Базардиз ацIай кьил гваз фейиди ичIи чанта гваз хуькведа.
Байдай цуф фейитIа, муьздуьрри кьацIуриз гатIунда.
Бала хвена - баладик акатна.
Балаяр чIехи жезва - бубаяр рехи жезва.
БалкIан авачир чкада ламни балкIандай я.
БалкIанар гзаф дегишрайди эхирдай залпанддин иеси жеда.
БалкIандал акьахьайла, Аллагь рикIелай алатна.
БалкIандаллаз фейиди ламраллаз хтана (балкIандилай эвичIна, ламрал акьахна).
БалкIандаллайда яхдиз физвайдакай хабар кьадач.
БалкIандиз дуст хьиз килиг, адал душман хьиз акьах (балкIан, дустунихъ хьиз гелкъвез, душман хьиз ишлемиша).
БалкIандиз леэнар ягъиз акурла, ламра вичин кIвачни хкажналдай.
БалкIандиз хъсан звердайдаз къимет жеда, ламраз - хъсан ялдайдаз.
БалкIандин кIур балкIанди эхда.
БалкIан - жезмай кьван яргъалай, свас - жезмай кьван мукьвалай.
БалкIан кIанз - цIап такIанз.
БалкIан - наибдинди, руш - кесибдинди.
БалкIан сивиз килигна къачуда, гьер - тумуниз.
БалкIан хьайила, пурар жегъида.
БалкIан це лугьуз жегьил къведа, руш це лугьуз - агьил.
БалкIан чуьнуьхайда кицI тараз акъудна.
Балугъди ни кьилелай къачуда, къамишди - кIанелай.
Баргъар ацаз - рух тежез, мухан фу нез - тух тежез.
Бармак алукIналди никай хьайитIани итим жедач (бармакар алай кьванбур вири итимар туш).
Бармакда - зар, кьиле - гар.
Бармакдин кIаник кьий вич!
Бармак кьацIурна, жибин ацIурна.
Бармак цавуз фена хуькведалди пачагь хьана.
Бахтар аватна кьил хурай (алхиш).
Бахт - къубадалди, бахтсузвал киледалди гуда.
Бахтсуздаз капI ийиз чир хьайила, дин дегиш жеда.
Бахтунин уьмуьр куьруь я, рекьер - яргъи.
Бахт фейила, дустуникайни душман жеда.
БацIи гана, кьун къачудайди (кьун гана бацIи къачудайди).
Бегьемсуз папан вилерни нек фад - фад алахьда.
Бедбахтвални, хьрахь хвехь хьиз, ирид галаз къведа.
Бегди хьиз неъ, лукIра хьиз кIвалаха.
Бегьемди хуьряй рекьидалди, бегьемсузди кIваляй кьий.
Бегьем папа кIваликай кIвалда, гъуьлуькай - итим.
Белиждикай эгечIна, Париждикай хкечIна (Белиждиз тефейда Париждикай ахъайда).
Буба амачирди садра етим я, диде амачирди - иридра.
Бубадикай хана рахайди хару яда.
Бубадин бармак хциз кутугдач.
Бубадин вилериз аквада, дидедин - рикIиз.
Бубадин кIвал - девран, гъуьлуьн кIвал - гьижран.
Бубади тIуьр хутари хцин сив рутIурда (бубади хват неда - хци свах регъведа).
Буба рекьидай чIал чидайтIа, шаламрихъ дегишардай.
Буй ава, суй авач.
Булахдал яд тIалабдайди.
Булахди вичи вич михьда.
Бурж кьаз кьезил я, вахкуз - четин.
Буржлуди - балкIандаллаз, бурж вугайди яхдиз фида.
Буьгьтенди гум галачиз цIай акъудда.
Буьркьуьда буьркьуьдаз рехъ къалурда.
Буьркьуьдан гуьрчег паб квез я?
Буьркьуьдан мурад экв акун я.
Буьркьуьдан гъиле чIут гьатна.
Буьркьуь ламраз гьяркьуь рехъ чир хьанва.
Бязибурулай верчерни хъсан я: абуру къакъраяр кака хайидалай кьулухъ яда.
В
Вад чIулав йикъахъ са экуь югъни жеда.
Ваз ирид хуьр кьисмет хьуй! (вун ирид хуьре ирид кIвализ фий, санани муг кукIуриз тахьурай, гьарна са бала амукьрай, гьардакай са гъуьлягъ хьурай! (къаргъиш).
Ваз турбур за тIуьнач.
Ваз уьмуьр кьван заз ахварар акунва.
Вайни - гьал халаяр авачирдан хьуй.
Вак акваз, геле къекъвезва.
Вак вуч тади ква, ирид вацранди яни?
Вак яна, тараз акьах.
ВакIай чІар акъатай мисал хьуй (вакIан тумунай чIар акъудай мисал хьуй).
ВакIаз кьар жагъида, ламраз - пар.
Валарай экъечIна, рекьеллайдан кьил хана (канабрай экъечIна, рекьеллайдан кьил хана; муьхцяй экъечIайда къаваллайди беябурда).
Валарик чинеба фейитIани, хан эквеба ийида.
Ван авачир кIамара ван твамир.
Варз алачир йифиз гъетер къатиз куда.
Варз кьаз кIан хьайи сев тарай аватна.
Ватандивай хьайиди чандивайни жеда.
Ватандин къадир гъурбат акурдаз жеда.
Вафасуз дуст авайдаз душман герек туш.
Вах стхадиз бигер я, стха вахаз - жигер я.
Вахтуни вири хирер сагъарда.
Вахтуни къумадикай къван ийида.
Вацраз инсанар вири угърияр хьиз я.
Вацран цIувад югъ эквер, цIувад югъ мичIер жеда.
ВацIа къванерни авачни?
ВацIал тухвана, яд тагана, хкана.
ВацI атайла, къванер къванера акьада.
ВацI гьикьван яргъи хьайитIани, атIа кьил гьуьл я.
ВацI кьулухъди элкъуьр жедач.
ВацIув агакь тавунамаз, шалвар хутIунмир.
ВацIу гьуьлуьхъди ялда, папа - кIвалихъди.
ВацIуз улам чирна гьахь, кьуьлуьник макьам чирна экечI.
ВацIун рикIелай булахар фида, гьуьлуьн рикIелай - вацIар.
Векъи куьнуьди хци ийида, векъи гафуни - къуьруь.
Верч къакърайрал машгъул я, кац - какайрал.
Вечре рухуз - Тамала тухуз.
Ви - гафар, зи - цуфар.
Види кьил яни, бармак эцигдай куг?
Види чин яни, хъурхъ?
Ви кек яргъи тахьуй! (къаргъиш).
Вик къуьнеллай спикви (вик къуьнеллай цналви).
Ви кьейибур за кьенач.
ВикIегьдаз бахт хъуьреда (викIегьдини бахт са рекьин юлдашар я).
ВикIегьди садра рекьида, ажузди - вишра.
Ви лам дишиди хьуй, жувандаз за цIил яда.
Ви ламраз ни «чваш» лагьана?
Вил вилихъ муьгьтеж тахьун патал арада нер эцигнава.
Вил вилихъни, гъил гъилихъни муьгьтеж тахьуй.
Виле - вил аваз, гъиле гъил аваз.
Вилер гана - ишигъ ганач.
Вилериз акунач, япариз ван хьанач.
Вилериз такурдини амач, япариз - ван тахьайдини.
Виле эцягъай тIуб аквазвач.
Вилиз гумни тефий! (алхиш)
Вилик квайдан кьил гатада, кьулухъ галайдан - дабан.
Вил кьван тIеквендай фил кьван къай къведа (тIветI кьван тIеквендай фил кьван къай къведа).
Виляй аватдалди тарай аватун хъсан я.
Винел чар аламаз, кIаникай нек хъвадайди.
Ви пекер вун чуьхвейдаз гуй! (къаргъиш; бухчаяр мейит чуьхвейдаз гудай адет я).
Вири акьуллуяр хьанайтIа, фекьидин руш ни тухудай.
Вирибуруз са вилерай килигзава, гьарма са жуьре аквазва.
Вири - виниз, Али гурарин кIаниз.
Виpи гъуьpуьн, pегъуьхъбан цин къайгъудик жеда.
Виридан вил вахтунал ала, вахтунин вил - садални.
Виридан кьил са чантадава, ви кьил - кьилдин чантада.
Вири дели хьайила пIирел фида, пIир дели хьайила, гьиниз фирай?
Виpи - меле, Мегьpибан - pегъве.
Виринра марф къвайила, такабур дагъда хар къвада (виридакай хкатай дагъ лацу жеда ).
Вири сад хьайила, Надир - шагьни ахмакь я.
Вири са рекьин, сад - тиширикьин.
Вири уьмуьр зурзаз яшамиш жедалди, садра, зурзана, кьейитIа хъсан.
Вири цайибур экъечIдач - вири хайибур амукьдач.
Вирт гъидай чIиж яргъамаз чир жеда.
«Вирт» лагьаналди сиве ширин жедач.
Вирт хьайила, тIветIвер Багъдаддайни атана акъатда.
Ви сивяй Аллагьдин сивиз фий!
Ви хатур хадалди, ламран ютур хуй.
Вич авам, мез - шалам.
Вич амаз вак текьий!
Вич гьаждал фена лагьай кацихъ агъамир.
Вичиз качIкачI хапIа тежерда, масадаз ашар ийиз алахъда.
Вичикай чIар хкуд тийидай вак я.
Вичин вилевай тар такуна, масадан вилевай чIар аквада (вичин къапунавайди такваз, масадан тIурунавайди аквада).
Вичин далдамдин гъиляй масадан зуьрнедин ван къвезвач.
Вичинди - ялда, чараданди - чалда.
Вичин кьел вичин хамуниз яна.
Вичин тIеквенда кьифни аслан я.
Вич кIанардай кIараб (хуш къилихринди).
Виш балкIан авайди са марву тIвалунихъ муьгьтеж жеда.
Вун аквадай вилер авахьрай!
Вун атаначиртIа, куьлуь къуьлери твар кьадачир.
Вун ви бармакдин кІаник кьий! (къаргъиш)
Вун вуч я, гамишди хайиди яни? (гежайдаз лугьуда; гамишди 10 – 11 вацралай хазва эхир).
Вун гьи мукай аватай чIимчIир ятIа, чаз чизва.
Вун гьинавай лелев (чакъал) я?
Вун птIихдихъ (сускадихъ) шедайла, зун папахъ шезвайди тир.
Вун сикI ятIа, зун сикIрен тум я.
Вун хадалди, са къван ханайтIа хъсан тир.
Г
Гад агакьай яхулви хьиз гарава.
Гад гьарай я.
Гад тахьанмаз, арагъриз тади хьана.
Гамиш ацукьай вире барцIакни ацукьда.
Гамунал эцигуй вун! (къаргъиш)
Гарариз къуллугъзавайди гумарин иеси жеда.
Гар гуьзлемиш тавур патахъай къведа.
Гарданда кафан авайди (чандилай гъил къачунвайди).
Гардан киле хьиз кьунва.
Гару гъайиди гару хутахда.
Гатуз чилиз икрам тавурда хъуьтIуьз къуншидиз икрамда.
Гатуз гъайи къванни хъуьтIуьз бакара къведа.
Гату кIватIайди хъуьтIуь неда.
Гатун тавур дуьгуьдикай аш жедач.
Гатун тавур канаб лацу жедач.
Гатфарин гьазурвал хъуьтIуьз, хъуьтIуьн гьазурвал гатуз ийида.
Гатфарин гьалчIай югъ кьуьд я, алахьай югъ - гад.
Гатфар каш, гад - тараш, зул - базар, кьуьд - азар.
Гафарай кьацIар акъудмир.
Гафар бегьем - крар бедлем.
Гатфариз ксайди хъуьтIуьз ахварай аватда.
Гаф лагьайданди я, кар - авурданди.
Гафуни гаф хада (гафунай гаф къведа).
Гафуниз къудух вегьена («гаф квадарна» манада).
Гафуни турунилайни пис атIуда.
Гафуни тIар тийирдаз лашунини тIардач.
Гачалаз бубадилайни бармак кIанда.
Гачал виридахъ галаз гьамамдиз фидалди, кьилди жегьеннемдизни физ гьазур я.
Гачал кьилел - чIаба бармак.
Гачал кьилик нет жедач.
Гачал хьуниз килигмир, бахтуниз килиг.
Гваз фидайди вад юкI агь я.
Гзаф верчер алай къур хада.
Гзаф килигай некIедайни иви аквада.
Гзаф къекъвейдавай ваъ, гзаф акурдавай хабар яхъ.
Гзаф рахазва - тIимил лугьузва.
Гзаф хъуьрейди гзаф шехьни ийида.
Геждалди цIай тавур пичини гум ийиз гатIунда.
Геж хана, фад гъавурда гьатайди.
Герекдайла, гежиз къведай Герекмаз.
Гишин вечрез ахварайни цуькI аквада.
Гишиндаз ахварай аш аквада, тIур гвачиз, нез жедач.
Гишиндан кьулак мекьидан гъил.
Гишиндан руфун ацIуда, вил ацIудач.
Гишиндахъ аман жедач, девлетлудихъ - иман.
Гишинди фахъ къекъведа, тухди - бахтунихъ.
Гишин хьайила, севре вичин тапац фитIинда.
Гуж гайила, деве гурмагъдай экъечIда.
Гузвай гъил гьамиша вине ава.
Гузвайдини Аллагь я, кузвайдини.
Гум галаз кузватIа, яргъалди куда.
Гум дуьз акъатдайла, гурмагъ патахъ хьуникай вуч ава.
Гуьгъуьна кьуьд авай зулухъай кичIе хьухь, гатфар гуьгъуьнавай хъуьтIуьхъай ваъ.
Гуьзел руш авай кIвалин гуьрцел кIуьреда.
Гуьренар тIуьр вакIан кIуф хьиз ава.
ГЪ
ГъвечIи тараз акьахна, чIехи хел юзурдайди.
ГъвечIи хуьревай итимдилай чIехи хуьревай кицI акьуллу жеда.
ГъвечIи чIавуз - гъвечIи балаяр, чIехи хьайила - чIехи балаяр.
ГъвечIи якIу чIехи тар атIуда.
Гъил вугудай амаларна, вил акъудна.
Гъил гъилин, паб гъуьлуьн гьарайдиз «гьай» я.
Гъилевайди ахъайна, цававайдахъ галтугмир.
Гъилелай твар гайи кIекре вил акъудда.
Гъилер къакъажун кал ацана лагьай чIал туш.
«Гъиле цIап хьуй!» - лагьаналди, гъиле цIап жезвач.
Гъилин хер фад алатда, мецин хер - ваъ.
Гъили гъил чуьхуьда.
Гъилин тупIар вири сад я: гьим атIайтIани тIар жеда.
Гъил ичIидан мез куьруь жеда.
Гъиляй акъатайди элкъвен хъийидач.
Гъурбатда бег жедалди, ватанда цвег хьун хъсан я.
Гъуцаривай чIуриз тахьай кIвал къумари чIурда.
Гъуьл кьил я, паб - гардан.
Гъуьлни паб са викIиник квай яцар я.
Гъуьлуьн мукьвабур - папан чарабур.
Гъуьлягъди кIасайдаз кашудихъай кичIе жеда.
Гъуьлягъдин кьил кукIвар тавунмаз, чан хкатдач.
Гъуьлягъдин мез ширин гафар ийидай кьван кьвечхел хьаналда.
Гъуьлягъди хам гадарда, хесетар - ваъ.
Гъуьлягъ дуьз рекьяйни патахъ фида.
Гъуьр - кIатIа, гъуьл - кIвале.
Гъуьр сафунай чир жеда, инсан - гафунай.
ГЬ
Гьавайда жуван сивиз къай гумир.
Гьаждал тефенмаз чалмаяр ямир.
Гьажидин канаб хьиз хкатна.
Гьайванар винелай цIарубур жеда, инсанар - къеняй.
Гьакимдин виликай, балкIандин кьулухъай фимир (ламран кьулухъайни бегдин виликай фимир).
ГьакI ацукьдалди, кицIериз къван гайитIани хъсан я.
Гьамиша кьацIурдай сивелай садра кьацIурна акъваздай тумни хъсан я.
Гьарда вичиз юлдаш хкядайла, ламра чувуд хкяна.
Гьарда вичин вацI яцIу ийида.
Гьар дапIардиз вичин куьлег ава.
Гьарда са чIар гайитIа, квасадизни чуру жеда.
Гьар са базардихъ вичин аршин ава.
Гьар са гуьзелдик са айиб жеда.
Гьар садаз вич пIирен пицI хьиз аквазва.
Гьар садахъ дуст кьван душманни ава.
Гьар са зарарди са акьул гуда.
Гьар са кардиз вичин ара ава, гьар са гафуниз - вичин чка.
Гьар са тIалдихъ вичин дарман ава.
Гьар са хуьре са дуст яхъ.
Гьар элуькьай кицIел къван ахъайиз хьайитIа, къванерни бес жедач.
Гьахъвал я цIуни кудач, я вацIуни тухудач.
Гьахъ гвай инсандин бармакдин кIукI кукIвар жеда.
Гьахълудаз кьве гъил хьиз гуда.
Гьикьван виниз фейитIа, гьакьван агъузни аватда.
Гьина гьахъ аватIа, гьана бахтни ава.
Гьи патахъ акъажайтIани, ван ийидай чIагъан хьтинди (кьве патаз ахъагъиз жедай кьванин жалан хьтинди).
Гьи тIуб атIайтIани, тIал сад я.
«Гьуй» лагьайтIа, нуькIвер катзава, тахьайтIа къуьл куьтягь жезва.
Гьулдан винелай хада, инсан - къеняй.
Гьуьле балугъарни авачни кьван?
Гьуьле балугъ маса гуз жедач.
Гьуьлуьн тIям стIалдилай чир жеда.
Гьуьляй къураматдал акъудай балугъ яргъалди гьуьлуькай рахада.
Гьуьляй экъечIайдаз, хулай экъечIиз чирзава.
Гьуьрмет авай чкада берекатни жеда.
Гьуьрмет авуна, гьуьлуьз вегь.
Гьуьрметдин къимет гьуьрмет я.
Д
Дагъдавай чубарукдин мукакни арандавай гьуьлуьн кьар ква.
Дагьда рекьизвай яцрахъ арандавай лам шехьда, вичиз пар жеда лугьуз (аранда вак кьейила, дагъда мал шехьда).
Дагъ дагъдал гьалтдач, инсан инсандал гьалтда.
Дагъ кьвандан гуьгъуьна цвег кьванди гьат тавуй.
Далдамар далдадик акатрай! (къаргъиш).
Далдам гатайла, цIегьрез тIар жеда.
Далдамдини вичик кIар кя тавунмаз вандач.
Далдам къуншидиз маса це: пулни жеда, макьамризни яб хгуда.
Далу галай кицIи жанавур рекьида.
Данайрик дана я, яцарик - яц.
Данайрик квай яц.
Дана кализ килигна хкягъ, руш - дидедиз.
Дана къаткай чкадилай яц къарагъда.
Дана кьейи кали нек гудач.
Деведиз сарар амачирди перкьуь пешинилай чир жеда.
Деведилай чIехи филни ава.
Деведин гьи чка дуьзди я кьван, гардан дуьз жез?
Деведин юкь хьиз дуьзди я.
Деведикай, Меккедиз финалди, гьажи жедач.
Девечидикай хванахва кьунватIа, варар гьяркьуь авуна кIанда.
Девеяр батмиш хьайи араб хьиз ава (пашмандиз).
Делидан ламни делиди жеда.
Дербентдал пайгъамбарди фу тIуьр суфра юзурайди ялда.
Дере хелвет хьайила, сикIре пачагьвал ийида.
Дерт гана - дарман ганач.
Дерт гваз дертлудан патав алад, шадвал гваз - шадлудан.
Дерт, ракIарай атана, хъиткьеррай хъфида.
Дидедиз акурди рушазни аквада.
Дидеди кIвач эцигай чкадал кьил эциг.
Дидедин алхишди - гуда, къаргъишди - куда.
Дидедин вил аял ксунал ала, угъридин вил - хуьр ксунал.
Дидедин къадир авачирдаз дуьнедин къадирни жедач.
Диде Кьелекьал фейиди (диде Агълабрик фейиди).
Диде туш, дердерин гьебе я.
Диленчи бай хьайила, чухва чухвадин винелай алукIда.
Диридахъ шехьмир, кьейидал хъуьремир.
Дишегьлидиз туьтуьнин хат авач.
Дишегьлидин акьул перемдин ценцик ква (дишидан акьул дабандава).
Дишегьлидин регъвери куьлуьз регъведа.
Дишегьлидин рикIевайди бахтлу жеда, сивевайди - бахтсуз.
Дишегьлидин чIарар яргъи жеда, акьул - куьруь.
Дишегьлиди са гъилелди кьеб эчIязава, муькуь гъилелди - дуьнья.
Дишегьлиди тахана, хайидини авач, текьена - кьейидини.
Диши ламрани эркекдалай са чIаван артух гьарайда.
Дуст вилериз килигда, душман - кIвачериз.
Дувул зайиф тар гару къакъалдарда, дувул мягькемди - цIайлапанди алугарда.
Дуст кьаз регьят я, хуьз - четин.
Дустунал юкь вегьейди паб авачиз амукьна.
Дуст - чинал, душман кьулухъай рахада.
Душмандиз я регъуь хьана кIанда, я кичIе.
Душмандин кьинехъни папан пIиpехъ агъамиp.
Душман текьенмаз, кIвалах тавунмаз, алатмир.
Дуьз гафни, дарман хьиз, туькьуьл жеда.
Дуьз гафуни рикIяй тIекв акъудда.
Дуьздаз дуьзди лагь, табдиз - таб.
Дуьз папа ламракайни итим ийида, чIуруда - итимдикайни лам.
Дуьньядал виридалай адигуьзел затI гъваш лагьайла, пехъ вичин шараг гваз хтаналдай.
Дуьньядиз къведай са рехъ ава, хъфидай - агъзур.
Дуьнья кIанибурунди я.
Е
Еб кватай чанта хьтинди (кваг хкатай шалам хьтинди; тум квачир тапрак хьтинди).
Езне хъсанди гьалтайтIа, хва жагъайдай я, писди гьалтайтIа, рушни квахьайдай.
Емишар алачир тарциз лашар ахъайдач.
Етимдикай гьаким жеда.
Етимдихъ ирид хук жеда.
Етим хвейиди киме хьана, дана хвейиди - чІеме.
Ж
Жанавур акурла, кицIин вилер буьркьуь жеда, кIвачер - гъуьргъуь.
Жанавурдал хеб тапшурмишна.
Жанавурдизни гьамиша гъуьрч гьатдач.
Жанавурдини вичин мулкара гъуьрчдач.
Жанавурдин гардан тIуьр - тIуьрди иливайвиляй яцIу хьанвайди я.
Жанавурди нехирдал вегьейла, кицIихъ тIагьарат агалтна.
Жанавурдин шарагдикайни жанавур жеда.
Жанавурди чубандин хеб недач.
Жанавур кIвачери хуьзва.
Жегьеннем такурдаз женнетда кьарай къведач.
Жегьилдин вилер хци жеда, агьилдин - рикI.
Жемятдин къажгъандал муркIадални звал къведа (жемятдиз кIан хьайила, литинин хакни чилиз фида).
Женг алачир майдандал виридакай игитар жеда.
Женнетдиз рехъ яргъи я.
Женнетдин варарал кьецIидини буьркьуьди акъвазнава.
Жибинда кьиф къекъвезва.
Жибин ичIи я - дуьнья мичIи я.
Жив квай марфадивайни сив квай дишидавай Аллагьди яргъазрай (лал вацIувайни сив квай дишегьлидивай Аллагьди вичи хуьй).
Жува авур гьуьрмет рикIелай алуд, жуваз авурди - садрани.
Жува виниз авур бармак жуван вилериз аватда.
Жува жуван тарифун каци тум къекъуьрай мисал я.
Жуваз зарар тагана, масадаз хийир гуз жедач.
Жуваз такIан кар масадазни мийир.
Жувалай чIехи къванцелни алукь.
Жуванбурувай зун Аллагьди хуьрай, патанбуруз за жаваб гуда.
Жуванбуруз - мухан фу, папанбуруз - къуьлуьн фу.
Жуван вилевай тар такваз, масадан вилевай чIар аквада.
Жуванда - тагайтIа, патанда маса гудач.
Жуванди течирдаз масадни чир жедач.
Жуван гъилевай лаш тIурар алаз аквада.
Жувандакай атай хъилел къванер ргаз жеда.
Жуван кал кьин къайгъу тушир, къуншидинди сагъзамачиртIа.
Жуван кьел жуван хамуниз яна.
Жуван кьилеллай бармакдихъай кьванни регъуь хьухь!
Жуван кIвале жув тамада.
Жуван мез жуван душман я.
Жуван сивиз къай гумир.
Жув садалайни я вине, я агъуз кьамир.
Жув тухудай кIамуз вацI лагь.
Жувахъ авачтIа, къуншидихъ кьванни хьуй: аватнани жагъида.
Жунгаврик квай кал хьиз ава (жунгавар галай кал хьиз ава).
3
Закай жуван гьебедин тай ийимир.
Заpдин къимет заpгаpдиз чида.
Зарни тIвар теклифайтIа, тIвар къачу.
ЗатI такур буьндуьгуьр.
Захъ (чахъ) экъисдай кьил тур!
Зи басарат багълу хьанва.
Зи гардан ви вилик чIарчIелайни шуькIуь я.
Зи кьилел хадалди шалар алчукмир (зи тахай кьилел шалар (кьваркьвар) алчукмир).
Зи кьил кьуру куг я, адан кьил - акьулдин муг (садан тариф ийидайла).
Зи лам кьарада акIанвач (зи кьил кIанчIара акIанвач).
Зи чарх кьулухъ элкъвенва.
Зи цIивинрик цIай кутамир (зи цIапарик цIай кутамир).
Зулумдалди абад хьайи кIвал агьдалди барбатI жеда.
Зулун цицIибдикай кIек жедач.
Зун ваз кесмеяр атIудай чукIул туш (зун ваз эцигиз - вахчудай пине (ямах) туш).
Зун фейи кьван рекьерай гьич ви хияларни фенвайди туш.
Зуьрнечидихъ зилчини жеда.
И
Иблис чилерикай хуьквез, цаварикай рахада.
Ибур вилер я, хивелагдин тIеквер туш.
Игитар хайи дидедин дердер яргъи жеда, чIарар - куьруь.
Игитдин крар къалин жеда, гафар - кьит.
Игитдин къуват гъилера ава, хаиндин - кIвачера.
Игитдин са кIвач уьзенгдал жеда, муькуь кIвач - сурал.
Игитдин кIвач уьзенгда жеда, патрум - тфенгда.
Игитдин хер хурал жеда, хаиндин - далудал.
Игит кьейидакай хаинди хабарда.
Иесдиз кIан хьайила, миресдиз вуч ава.
Иеси галай кицI дири жеда.
Иессуз чилел къванерайни къалгъанар экъечIда.
Имидин кIвале фу тIуьна, халудин кIвале ксус.
Инсанар гьахъвал гваз эгечIзавайди тек кIарасрив я: дуьзбур - къавуз, патахъбур - цIуз.
Инсандиз и дуьньяда таквазвайди са вичин сур я.
Инсандиз мез сад, япар кьвед гьавайда ганвач.
Инсанни чил хьиз хьана кIанда: сад гайила, цIуд вахкуз.
Инсан чиниз килигда, гьайван –гъилиз.
Ирид йисуз кьурагь хьана - кал хвена, ирид юкъуз чIимел хьана - кал кьена.
Ирид къевцIин кьилел хьуй! (къаргъиш).
Ирид кIвализ муьжуьд кавха.
Ирид хва хьуй, са хват хьтин рушни, гьамни, хтун тарцяй аватна, кьий.
Ирид чилерик ягъай далдамдин ван ирид цаварал акъатда.
Истивут тIуьр кIек хьиз ава.
Итимди гаф садра лугьуда.
Итимдиз кьуьлуьнин макьам гьамиша папа язава.
Итимдин кьил тIазватIа, папан мезни тIазва.
Итимдин кьил хъуьтIе кIанда, кIвачер - гата.
Итимдихъ гьяркьуь къуьнерни кIанда, къуьнерал - кьилни.
Итимдихъ са чинни са гаф жеда.
Итим карда чир жеда, балкIан - чамарда.
Ич ичин тарцик аватда (билбилдин мука билбил жеда, пехъре мука - пехъ).
ИчIи гъилиз кицIни килигдач.
Ичlи къапуни гзаф ванда.
ИцIизмаз кузвай кIарасни шехьда.
ИчIи кьил кIантIа хьуй, пичIи кIерец кIантIа.
ИчIи кIатIан къвалар гатада.
ИчIи суфрадихъ дуьгъвеяр (дуьаяр) кIелдач.
И япай физ, а япай акъатиз.
Й
Йикъал югъ хуькведа, гачалал чIар хуькведач.
Йикъан угъридиз къал куьмекчи я, йифендаз - секинвал.
Йикъан чIехи ятIа, йисан амаллу я.
Йикъахъ йифни гала, йифехъ - югъни.
Йикье гьатайда чIарарикай фикирдач.
Йикье гьатмир, гьатайла, кьилел са чIарни тамир.
«Йикь!» - лугьуз гьавалат хьанва.
Йилим кесибдал атайла, йифни яргъи жеда (йилим - йифиз чуьлда гьайванар хуьн).
Йиф галачир югъ жедач.
К
Кабабдин нидал фейиди ламраз тагъ гудай чкадал аватна.
Кавча гъиле гьатайда чIем квай чкадилай неда.
Кагьул кицIи тум галачир гурцIул ханалдай.
Кайи лекьерал кьел алахмир.
Какадай акъат тавунамаз, къакъра яда.
Какади вечрез амалар чирзава.
Какадилай сар твадайбурукай я.
Какадин къеневай къиб хьиз хвена.
Кака хайи вечре къакъраяр яда.
Какаяр гатфарихъай гьисабда, цицIибар - зулухъай.
Какаяр сана хаз, къакъраяр масана язава.
Кал берекатдин булах я (кал кІвалин булах я).
Калин зверун муьхцуьз кьван я.
Кали хьиз нек тагудайда, яцра хьиз цан цана кIанда.
Кал къачудалди, данадиз кIуьшт (тIун) гьазура.
Кал къвалахъай ацада, цІегь - кьулухъай.
Кал кьена лугьун кIвал кьена лагьай чIал я.
Кал кьена - нехирдин раж атIана.
Калуз фейиди хуькведа, суруз фейиди - ваъ.
Камаллудаз - юзуналди, акьуллудаз - гафуналди, ахмакьдиз - лашуналди.
Кандуда гар - бапIахда зар.
Капал чрана фу гайитIани, чир жедай жуьре туш.
Кап ягъун тIалабайла, дабанда цаз ава лагьана.
Кар Алидин - тIвар Велидин.
Карвандин кьиле лам твада.
Кард гвай гачал хьиз ава.
Кар кардай фейила, кац - дакIардай фена (каp каpдай фена, яд - pегъуьн чIутхваpдай).
Каркундилай аватна цIибни хада.
Кар кIеве акIайла, вакIазни буба лагь.
Кар туькIвейла, базарда акъвазмир.
Кациз акатай чкадал кьацIурдай ахмакьвални ганва, кьацIурайди чуьнуьхдай - акьулни.
Каци кациз «мяв» ийида.
Кацик лувар квайтIа, девдеврин тум хкатдай.
Каци кIулар кIаникдач.
Каци тум къекъуьрай мисал хьуй!
Кацихъ ирид чан ава.
Кац, къванерик кутуртIани, рекьидач.
Кац ксанвай кавалдин хел атIана, фейиди ялда пайгъамбар жуьмядин капIунал.
Кац хуьз такIанбуру кьифер хуьда.
Качалан душман рагъ я, угъридин душман - варз.
Кач элуькьдалди гурцIулар элуькьда.
Каша жанавурни тамай акъудда.
Каш такурдаз ашдин къадри жедач.
Квак тарцин къеняй акъатда.
Кварцелай гьикьван гъери алатдатIа, кациз чида.
Квачирдак акатни тавуй, квайдакай - хкатни.
Кезер керве я (Бадар гьава я (яни бейниван я).
Кенефдин кьил квахьнава.
Кепекдиз буба лугьузва (кесибдиз талукьарда).
Кепекдин къадир авачирдаз манатдин къадирни жедач.
Керекулдин, кьил гьикьван агъуз хьайитIа, тум гьакьван цава жеда.
Керкиди - «захъ», перци - «вахъ», мишерди «захъ - вахъ».
Керкиди хьиз, гьамиша вичихъ кьечIязава.
Кесибвал айибвал туш.
Кесибвал гьакI я: итимди къванер хада, папа - аялар.
Кесибдал гьалтайла булахарни кьурада (кесиб гьамамдиз фейила, чими ци мурк кьада).
Кесибдиз муьгъ гьамиша вацIун а пата ава.
Кесибдиз, пул жагъайла, ам твадай чка жагъидач.
Кесибдин гъил фахъ агакьайла, кIвач суpухъ агакьда.
Кесиб кьейила, фекьи азарлу жеда.
Кесиб хьана итим тIекьирай, яхун хьана - яц.
Кесиб, «як» лагьайла, яру ямахдиз (пинедиз) килигда.
Кисайда месик кьацIурда, къаркъарди - къавал.
Кимел акъудай лидикай шаламар жедач.
Ким хуьруьн абур я.
Кирве (шабаш) бул хьунивай зуьрнедай гум акъатда.
КицI вацIу тухудач.
КицIер чеб - чпив кикIайла, хванахадиз рехъ ачух хьана.
КицIи иесидин кIвале вири амукьрай лугьуда, каци - тек буьркьуь къари.
КицIиз кIараб вегьин тавунамаз кар туькIуьдач.
КицIи кицIин як недач.
КицIини вич ацукьдай чка тумунив михьда.
КицIин рикIелай иеси алатдач, кацин рикIелай - кIвал.
КицIин сивяй кIараб хьиз акъудна.
КицIин тIвар кьуна, гъиле лаш яхъ.
КицIихъ галаз юлдаш хьухь, амма гъиляй лаш ахъаймир.
КицIи чатукай вуч тухуда?
КицIи тIалабда - жанавурди къачуда.
КицIни кац хьиз ава.
КицIни хьуй, жуванди хьуй.
КицI ятIани, жуванди я.
КичIе виле кьал акьада (кичIеди кицIи кьада).
КичIедаз цвегни фил хьиз аквада (кичIеди вичин хъендихъайни катда).
Киш акахьай арагъви хьиз ава.
КкIал гадарналди гьуьл кьалу жедач.
Крчар - кьулухъ, япар - вилик.
Крчар эцигда лугьуз, япарни алудна (рацIам хкатIда лугьуз, вил акъудна).
Ксай месик иситIаяр жагъидач.
Ксана кацни тух хьайиди туш.
«Кузва» лугьуз виридалай кIевиз цIай кутурда гьарайда.
КукупIдихъ вичин муг жедач.
КукIвадин кIаникай эверайди хьиз акъатна.
Курунавайди тIурунизни къведа (къапунавайди тIурунизни къведа).
КутIунай асландал къуьрни тепилмиш жеда.
Куьгьне душмандикай дуст жедач.
КуьцIейдаз кьежейда марф чирзава.
Кябедал тефей гьажидин сирих гьяркьуьди жеда.
КЪ
Къавах кIарасдин цIайни яргъал мирес сад я.
Къавах тар хьиз я: я емиш туш, я серин.
Къазанда аш - руфуна каш.
Къайи яд хъваз, чими цвар ийизвай инсанар я ман.
Къакъраяр сана ягъиз, какаяр масана хазва (муг сана, къакъра - масана).
Къаргъадиз акур твар экъечIдач.
Къаргъадизни вичин балаяр гуьрчег аквада.
Къариди гъидайла сусан кIвачерик чилел къапар хада, гъайила - кьилел.
Къати цIай фад туьхуьда.
Къаткай месик къелеяр эцигмир.
Къах аваз, къармах авачирди.
Къахуник тIиш хкIур кац акъвазриз хъижедач (къаца тIиш акьур дана акъвазриз хъижедач).
Къван гъуьржел хъфида (жив живедал къвада).
Къван къачун - са айиб, ягъ тавун - кьве айиб.
Къван гъилеваз ханвайди я (къал-къиж гвай куьшкуьндардиз).
Къведайла - Мацай, хъфидайла - Лацай (къведайла - Мацай, хъфидайла - вацIай).
Къведайла рак мецив ахъагъиз, хъфидайла дабандив агалдайди.
Къе авурди пака жагъайди хьиз жеда.
Къе ви кIвачер чуьхвей яд хъваз гьазурди, пака ви кIвачер атIуз алахъда.
Къекъвей кицIин руфун дакIвада, ксай кацин - кьил.
Къекъвей кIвачиз цаз акьахда (къекъвей кIваче цаз акьада).
Къекъверагдин душманар кицIерни къекъверагар я (къекъверагдиз кицIерни къекъверагар акурла цIай къведа).
Къенин кIвалах пакадал вегьемир.
Къенин цицIибди накьан цицIибдиз амалар чирзава.
Къе рагъ Рагъдандихъай атай хьтинди я (садай гуьзлемиш тавур хъсан кар акъатайла).
Къехуьнар хъийидай гьуьрмет ийидалди, тавуртIа хъсан я.
Къиб туькьуьмай гъуьлягъ хьтинди.
Къияматдин къуз дидеяр балайрихъ, балаяр дидейрихъ къекъведа.
Къукърумрин ван галукьай чIимчIирди, далудихъ ярх хьана, кIвачер хкажда: аватайтIа, цав кьада лагьана.
Къуншидин аялар хъсанбур я: абуру къуншидин кьил тIа ийизва.
Къуншидин верч къаз хьиз аквада (къуншидин марк гьамиша чIехиди я).
Къуншидин къавалай верч фейиди хьизни хьанач.
Къуншидихъ галаз араярни хуьх, арадавай паруни чIурмир.
Къунши хъсанди хьайила, буьркьуь рушазни гъуьл жегъида.
Къудух чIехи хьайила, гьадакайни лам жеда.
Къуллугъ кавал хьтин затI я: кьуьд атайла къуьнерихъ жеда, гад атайла - муртIа.
Къумадикай къелеяр эцигдайбурукай я.
Къунши къуншидин гьай я.
Къуьлуьн фаз ракьун руфун герек я.
Къуьлуьн фал кутур сив, мухан фал хкудна.
Къуьр вилер ахъаз ксуда.
Къуьрен рикI авай аждагьан (крчар алай лам).
Къуьр текьенмаз, къажгъан къулал эцигмир.
КЬ
Кьавалрин мехъерал вил жеда, фекьийрин - йикьерал.
Кьадар незвайда хуьрек незва, гзаф незвайда - вичи вич.
Кьамал хкажайди кьилел акьахиз алахъда.
Кьам чухвадай мажал авач.
Кьарадиз аватналди къизил кьалу жедач.
Кьасабчидин кIвале якни жедач, тIапахъандин кIвале - хуьрекни.
Кьасумхуьруьн кьилихъ кьве жикьи кьил кьиле акьуна кьена (фадлугьун).
КьатI чиликай физвайди (аскIан амалдардиз)
КьацIал эцигай гичиндикни дамах акатда.
КьацIурай чкадал шалвар туна хуькведайди.
Кьве гапур са къакъара тваз жедач (кьве кIвач са чапатIда тваз жедач; кьве пагьливан са симинал къугъвадач).
Кьве гатфар санал атайтIани, квасадиз чуру экъечIдач.
Кьве затI рикIел хуьмир: сад жува авур хъсанвал, садни - чарада ваз авур писвал.
Кьве къуьр са тфенгдай яна.
Кьве кIвачел къекъведай лам.
Кьве кIвачи чил чухваз, кьве гъили цав чухваз амукьна.
Кьве кIвач са чапIатIда туна къвазнава.
Кьве ламраз мух дуьз пай тежерда масабуруз акьулар гуз алахъда.
Кьве жинсиникай хкатай чIагъ хьиз амукьна.
Кьве чIураллай дана хьиз ава.
Кьеб акурдаз лакьанни аквада.
Кьежей мез я, кIани патахъ рахада.
Кьейидаз герекди кьве юкІ хун я.
Кьейида къарагъна недайди (верцIиди).
Кьейи калин нек гьамиша ягълуди жеда.
Кьейи кицIин амаларзава.
Кьел тIуьрда ядни хъвада.
Кьенерар чуьнуьхайда балкIанни чуьнуьхда.
Кьенят тийиз хьайитIа, гьуьлни куьтягь жеда.
Кьенятлу кесибди кьенятсуз девлетлудаз сурун къван расиз туна.
КьецIидаз садрани кьуьлуьнин макьам бегенмиш жедач.
КьецIида звердайла, буьркьуьдаз акуна.
Кьил аватIа, бармакни жагъида.
Кьил алачирди бармак алачирдал хъуьрезва.
Кьил алачир къабни кьий, гъуьл авачир пабни (зар алачир къабни кьий, яр авачир пабни).
Кьил бурма чIарари ваъ, баркаллу крари уьзягъарда.
Кьилелай бармак багьа девирарни хьанвайди я.
Кьилел регъвер регъвена (кьилел хар къурна; кьилел цIай къурна).
Кьили - «хар акатначиртIа», бармакди: «гар акъатначиртIа», - лугьуда (кьилиз харухъай къурхуда, бармакдиз - гарухъай ).
Кьил къалурна, тум чуьнуьхмир.
Кьил къене авайди (масадаз сир тагудайди).
Кьил къуьнеравай кьуьгъуьр хьтинди (тегьне).
Кьил кьванди къалурна, вил кьванди гана.
Кьиле лам авай карван Багъдаддиз агакьна.
Кьил сад жеда, бармакар - са шумуд.
Кьил санай физва, кIвачер - масанай.
Кьил фейи тIеквендай кIвачерни фида.
Кьил цававайдан кIвач галкIида.
Кьиляй акъатай ламра кек яда.
Кьин - кьинел, кьинцIил - ви къуьнел (гзаф кьинер кьадайдаз талукьарда).
Кьисметди ахварайни вегьеда, рагалайни.
Кьиф кьейи чкадал йиф ийидайди.
Кьифре хайидани кIатI атIуда.
Кьулак чIулав гъуьлягъ хвена чIехи авуна.
Кьурайдахъ галаз цIидни куда.
Кьуру цла сувагъ кьадач.
Кьуьд галачир гатфар жедач.
Кьуьзуьвални кьий, кесибвални.
Кьуьзуьвал талгьана къведай мугьман я.
Кьуьл накьварал - кьил цаварал (кьакьан инсандиз).
КI
«КIандач, кIандач» лугьуз ирид афар неда (кIандач, кIандач» лугьуз кIаняй яна).
КIанибур къад жеда, кьисмет - сад.
КIараб квачир як жедач.
КIарабрини ватандихъ ялда.
КIарасар гудзавай якIун тум кIарасдинди я.
КIатIак киле кутада.
КIаш ятIа - ягъна кIанда, кIавузар ятIа - эхна.
КIвал авур каца кIвалин цлахъ жеда.
КIвалахайдаз - цуру нек, тIамбулар ягъайдаз - фири нек (кIвалахдайла - серин кьур, недайла - дерин кур).
КIвал гана, къунши къачу.
КIвале ацукьна, хуьр хуьдайбур - хуьре ацукьна, уьлкве хуьдайбур.
КIвале - мур, къеце - нур.
КIвалер кана - шутIар тергна.
КIвализ - кIвал, гъуьлуьз - гъуьл лугьудай свас хьурай! (цIийи сусаз кIвал мубаракдайла).
КIвалин гьалдикай калин гьалди лугьуда.
КIвалин къимет базардин къиметдихъ кьадач.
КIвалин кIек - хуьруьн верч.
КIвалин угъридал кицI элуькьдач.
КIвалин хабар - гъвечIидавай, хуьруьн хабар - чIехидавай.
КIваляй хкудайди хуьряйни хкатда.
КIвач галкIайди къарагъда, мез галкIайди къарагъдач.
КIвачел шалам, кьилел бапIах, нелай я чи Лачин алчах? (зарафат, цIийилух алайдаз).
КIвачераллаз фейиди гъилераллаз хкана.
КIвачер яргъандиз килигна гадра.
КIвачик ракь вегьена кIанда (фадлай татанвай мугьман илифайла).
КIвачин кIан ква хьайила, рехъ акъатда.
КIвачин тупIалай кьилин кукIвалди (кьилелай кIвачелди).
КIвач кьецIида мез кьецIидан суралай кам яда.
КIвач япувай физ къекъвезва.
КIеве гьат тавун патал, фитерани чуьнуьх жеда.
КIекрен кIвач, вечрен кIвач, гьарма вичин кIвализ хъвач!
КIекре хьиз, чиниз хкадарзава.
КIерецдал кьуьл ийиз туна.
КIула кьун регьят я, авудун - четин.
КIунтIунихъай галудна, маркунихъ яна.
КІуф гъуьчІре кІуф хьиз акъваздач.
КIуьд кIуф - са кукIва нутIуф.
Л
Лагълагъчи бишидан дуст жеда.
Лагьай гаф - види туш.
ЛагьайтIа, кицI алаждайди (хатуржем инсан)
ЛагьайтIа, кьил тIар жеда, талгьайтIа - рикI.
Лам авай цуриз хъиягъайтIа, яцрани цуфар ракъуриз башламишда.
Лам авач - гъам авач.
Лам гатаз тахьайла, пурар гатана.
Лам парцин патав тухуз тахьайла, пар ламран патав гъана.
Ламравай хатадай жанавур кьена.
Ламраз руьхъ акурди хьиз хьана (хвеши хьана).
Ламрал крчар алайтIа, нехирда мал тадачир.
Ламрани, «за пайгъамбарар тухвайди я» лугьуз, гьарайзаватIа?
Ламраз хумравдин дад гьинай чир хьуй?
Ламра къудухдиз ирс яз араба тада.
Ламра кIуру яна женнетдиз аватна.
Ламралай аватайди хьиз амукьна.
Ламран бубани лам тир.
Ламран ван анжах жанавурдиз хуш я.
Ламран женнет руьхъверай ацIанва.
Ламран садакьа жанавурди гуда.
Ламрахъ агатда - къалгъанриз акъатда.
Ламрахъай регъуь тахьайтIа, ам янавай хкунихъай кьванни регъуь хьухь.
Лам са кардал шад я: вири ламарин япар екебур хьунал.
Лам са кIама ава, супа - маса кIама («заз, гьикI хьайитIани, къайгъу авач» манада).
Лам текьенамаз хам хутIунмир.
Лам чкадилай юзадалди, кIекре кака хада.
Лам япарилай, ахмакь гафарилай чир жеда.
Лам япарихъ агъунва, жанавур - сарарихъ.
Лацу балкIан кьуьзуь жедач.
Лацу къавахдин хъенни чIулавди жеда.
Лашуни севрезни кьуьл ийиз чирда.
Лашунихъ кьве кьил ава.
Лашуни якIуз тIарда, гафуни - кIарабдиз.
Лезги намусди рекьида, цIегь - чумахъди.
Лезгидиз ахпа къведай акьул чувуддиз сифте атанайтIа, ништа, ада вучдайтIа.
Леке михьи парталдал фад виле акьада.
Лекь къарагъай чкадал цIакул алумукьда.
Лит къуьнуьхъ хьуналди чубан жедач.
Лагьайди ахмакь хьайитІани, яб гузвайди акьуллу хьана кІанда.
Лугьудай кьван мез сивяй аватна.
ЛугьузватIа, чIал чидайдаз лагь.
Лугьумир - лагьайдалай элкъвемир.
Лугьун зани ийидай, сес авач ман.
Лугьун pегьят я, авун - четин.
ЛукIра хьиз кIвалаха, бегди хьиз неъ.
Лутудин чIал лутудиз чида.
Лянет алаз амукьдалди, барка алаз кьейитIа хъсан я.
М
Мад и сивяй - я къениди, я чIуруди!
Макьамдиз килигай кьуьл ая.
Макьамни вичи язава, кьуьлни вичи ийизва.
Мал вичин тумуни кьван нехирбандини гатазвач.
Мал зиди - меслят види (савда ийидайла лугьуда).
Мал хузаиндинди ятIани, тум муздурдинди хъиткьинда.
Мариандал чIутра хер хьана.
Маркунал кьуьлердай МутI (къариба крар акъатдайдаз).
Марфадикай хкатна, селдик акатна.
Марфади кьежирайтIа, ракъини кьурурда.
Марфадин стIалрин арадай кьежир тавуна фидайди.
Марф къвадай чIередик ламни акъваздач.
Масада авурди чандиз регьят я, жува авурди - рикIиз.
Масадаз гайи сир чилик кутур къуьлуьн твар хьиз я: садакай цIуд хьана дуьздал акъатда.
Масадаз фур атIайди вич фураз аватда.
Масадан гъилел гъуьлягьар кьадайди.
Мег - дзидзи, кьам - дуду.
Мез ава - кьил хуьдай, мез ава - кьил хадай (меци кьил хуьда, меци кьил хада).
Мез гапур туш, хер ийида - сагъ жедач.
Мез - сарарик, кьил - кlурарик.
Мез секиндан кьилни секин жеда.
Мез хвена хуьр авуна, гъил хвена - кIвал.
Мез - шекер, рикI - зегьер.
Мекьидан гъил гишиндан хъуьчIуьк.
Мекьи кьуьдни кьий, кьуьзуь гъуьлни.
Мелевайдахъ къиб гваз галтугдайди.
Меслятдалди авур аш ширин жеда.
Мехъер жуванди жен, мавлид - къуншидин.
Мехъер кьула клампI афар.
Мецив ийиз жедай кар гапурдив ийимир.
Меци татIайди, гапурдини атIудач.
Мецин дувулар далуда ава.
Миресар мал пайдайла чир жеда.
Мирес малдихъ, малкамут чандихъ шехьда.
МискIинда ружа авай Кркар.
МискIинда фекьи гьахъ я, регъве - регъуьхбан.
МискIиндиз къуьр ахъайна (суьруьдик жанавур акатна).
МискIин хьайила, фекьи жагъида.
Михьи вирик мурдар акатна.
Мичlи кlвални кьисмет тахьуй, дар сурни.
Мугъулат вацIун къве падни яд я (бягьсина авайбурун садан падни кьаз кIан тахьайла, лугьудай мисал; Мугъулат - Ахцегьрин гьамамрин патавай авахьзавай вацI).
Мугьманар, кьериз къвез, гвериз хъфидайбур хъсан я.
Мугьмандин виридалай хъсан чка далу я.
Мугьман илифзавай кIвализ Аллагьни илифзава.
Мугьман кIвалин берекат я.
Мугьман пуд къуз мугьман я, ахпа - душман.
Мугьман хъфена кIандайла, аял гатада.
Мукал гвайдан гьякь (гьекь) кьурада, дергес гвайдан – макь (Дергесди векьни ат1уда, вич гвайдан – лекьни).
Мурк кьелечI чкадилай хада.
МуркIадал кхьена, ракъиник эцигна.
Мус - мус лугьуз акъвазмир, «Мустафа» лагьана тур.
Мух акваз къуьлуь твар кьада.
Мухажиран мухар савадава.
Мух пара хьайила ламра цав кIуру яда.
Мух pукваpик, къуьл кIаpаpик цадач.
Мух цайила, къуьл гуьдач.
МуьтIуьгъ хеб йикъа пудра ацада.
Н
На багъ кутур, билбилар аниз чеб къведа.
На зи квар юзура, за кавхадин квар юзурда.
Нагъвар чараданди ятIани, муьхц жуванди я.
Нажах галукьай тарни шехьда.
Нажахдик акатай кьил бапIахди хуьдач.
Намус кьацIайди вацIаривайни михьи хъижедач.
На фу кьван за кьел тIуьнва.
Недай затI тахьайла, мусурманди сив хуьда.
Нек алахьай къари хьиз амукьна.
Нек квай лапаг суьруьдикай хкечIдач.
Некьияр тIуьр къуьрен кIуф хьиз авуна.
Нерай ишна аватай хьтинди (ухшар авайди)
Нерин тар кьуртIа, чан хкатдай хьтинди я (нефинж).
Нехир кьулухъ элкъвейла, кьецIи мал вилик жеда.
Нехир хуькведач лугьуз, няни жедачни?
Нехир хуьруьгринди хвена, гьахъ хъуьлуьдривай къачуна.
«Hеъ» лугьудайбуp ацIанва, тIуp вугудайбуp авач.
Нисинилай атай ракъини чими ийидач.
Нисинилай девлет хьайидавай бурж кьамир.
НуькIни цуькI хьана квахьна.
НуькIрен тумунихъ чIарчIин саф жеда.
Нянин гаф лукI я, пакаман гаф - агъа.
Нянин хийирдилай пакаман шийир хъсан я.
П
Паб ава кIвал туькIуьрдай, паб ава кIвал уьцIуьрдай.
Пайгъамбарди эвел вичин чандиз дуьаяр ийида.
Пайгъамбар кIулавай ламни гьа лам я (къизилдин пурар алай ламни гьа лам я).
Памбагар гвайдаз, лацу кац акурлани, такIан жеда.
Памбагдин месел кьецIи кьуьл ийимир.
Пакадин вечрелай къенин кака артух я.
Пака лагьай миргихъ тум жедач.
Папакай хъелай чувуд къванцел ацукьда.
Папан мукьвабурал кицIни элуькьдач.
Папан тарифдайди ахмакь я, синихдайди - алчах.
Папан тариф - тапан тариф.
Папа чIур тавур кIвал Аллагьдивайни чIуриз жедач.
Пара пар ягъ тийизвай ламра пара ар яда (пар бегьем алачир ламра юргъ къачуда).
Патахъ кIвач къванце акьада.
Пехъи кицI вичин ажалдик рекьидач.
Пехъи кицIин далудилай лаш кими жедач.
Пехъи кицIин уьмуьр яхцIур югъ я.
Пилиди тухвайди закатдай гьисабна.
Пис къаридал туькIуьн тийидай сусар гьалтда.
Пис къаридиз сусан къваларай эквер аквада.
Пис хабар фад агакьда.
ПицІ авачиз хайиди са Иса пайгъамбар я.
Пул авайдаз базар я, авачирдаз азар.
Пул авайдан кицIизни гьуьрметда.
Пул акатайда я айванар дегишарда, я цIийи паб гъида.
Пулуни мукьва - кьилияр хада.
Пулунин къадир - ам авайбуруз жеда, сагъламвилин къадир - ам авачирбуруз.
Пулунихъ фекьи анихь амукьрай, шариатни маса къачуз жеда.
Пурар яналди ламракай шив жедач.
ПI
ПIинид тарцел хват жедач.
ПIир акур жинерар хьиз катзава (ракь акур чинер хьиз квахьна).
ПIир зиди ятIа, адан аламатарни завай хабар яхъ.
ПIирел пехъ ацукьна.
ПIир я лагьайдини пицI шейтIанди атIайбурукай хьана.
Р
Раб кутуна, риб хкудна.
Раб фейивал гъални фида.
Раг ацахьайла акъат тавур руг, ахпа акъатдач.
Рагъ авайна варз акъваздач.
Рагъ акурла, рагъ барка ийиз, варз акурла - варз.
Рагъ атайла, гачала кьил чухвада.
Рагъ къалум хьурай! (кьин кьун).
Рагъул кIамувай гьуьл кьалу ийиз жедач.
Рагъ хьиз, рагъдандихъ хъфиз, сегьердихъай хуьквезва.
Раж амаз секлем квадарда.
Ракъинин чина шаршавар авач.
Ракь ракьуни атIуда, гаф - гафуни.
Ракь цIа лигим жеда, игит - женгера.
РакIарихъ пара шаламар хьуй! (алхиш)
РакIарихъ цацар, тавунихъ къацар хьурай (къаргъиш).
Рапунин къуькъуьм хана - кІвалин фу атІана.
Рапунин хъуькъуьндай девейрин карванар тухудай жуьре я.
РатIраллайди къад - фекьияр пудкъад.
Рахаз кьве йисуз чир жезва, сив хуьз чир хьун патал вири уьмуьр бес жезвач.
Рахайдан серфе тарахайда тухуда.
Рахайди мез хьана, квейибур - пIузарар (рахайди мез я, лаш акьурди - далу).
Ргай вечрез хъуьруьн къведай ихтилатар ийимир.
Регъуьн гъедгъетI гвайди.
Рекьимир, цIегь, гатфар къведа.
Рехъ атIуз, дагъ атIуз, ламран тумуни хандакI атIуз.
Рехъ фейибурунди я, дуьнья - кIанибурунди.
РикI алай къаб фад хада.
РикI ачухдан гъилни ачух жеда.
РикI дар тахьайтIа, дуьньяни дар жедач.
РикIевайди мецелни жеда.
РикIел къвез, мецел текъвез.
РикIе - сад, мецел - масад.
РикIиз такурди вилизни аквадач.
РикIинай фер атайтIа, къай язава, пичинай фер атайтIа - цIай.
РикIяй къвезвай гаф рикIе ацукьда.
Рипинал гъуд гьалчиз жедач.
РицI атIай чхра хьиз ава.
Ругуг, къажгъан ирид къуз - ацукь, мугьман, муьжуьд къуз (мугьмандиз хуьрек геждалди тегъидайла).
Руфуна авайди аквадач, къуьнерал алайди аквада.
Руфуниз такIанди са чукIул я.
Руфун инсандин Аллагьни я, пачагьни.
Руфуни тагъай бала кьилел къведач.
Руфун ичIидан кьилни ичIи жеда.
Руфун цик кутуна, акъваз! (бинесуз умудлу хьайила).
Рух галай шейтIан хьтинди (яргъи парталар алайдаз).
Рушаз лугьузва - суса кьатIузва.
Руш гана - лам къачуна.
Руш гиник кутуна гана (яни гужуналди)
Руш еке хьайила, кемендални кьуна акъвазриз жедач.
Руш чарадан цлавай къван я.
С
Сабур - абур я.
Са гъилеллай тупIарни сад туш.
Са гъилив кьветIелдин тIвални ахъагъиз жедач.
Са гьав гьална галатай яц.
Садавайни цавук тIуб кя жедач.
Сад ава кIанивал, сад ава жеривал.
Садакьадал фидайла, фекьидик лувар акатда.
Садакьадиз пара - тIимил авач.
Садбуру далдамар гатазва, муькуьбуру - метIер.
Садбуру куьнуь язава, масабуру - къеле.
Садвал авай чкада шадвалин жеда.
Сад гуз - вад вахчуз.
Сад къавалай, сад сувалай рахазва.
Сад лагьайла, «ваъ» лугьуз, вад лагьайла, «вак» лугьуз.
Сад лагьай чкада кьведни жеда.
Садра тIуьналди жанавурни тух жедач.
Садра хазва - садра рекьизва.
Са душман ава - гзаф я, виш дуст ава - тIимил я.
Са капуни вандач.
Са касдихъ кьве чанни жедач, кьве кьиникьни.
Са къакъара кьве гапур тваз жедач (са симинал кьве пагьливандивай къугъваз жедач; са чапIатIда кьве кIвач тваз жедач; са гъиле кьве хали кьаз жедач).
Са къан рекьиз пуд къан суьрсет къачу.
Са къапунай чвак хъвайибур я (са булахдай яд хъвайибур я).
Са кьил - са акьул, кьве кьил - кьве акьул.
Санал тIуьр фу квадармир.
Сандухда туртIани, галайдакай хуьз жедач.
Сарар авайла фу жагъанач, фу хьайила, сарар амач (балкIан жагъайла, майдан жагъидач, майдан жагъайла - балкIан; тIанур хьайила, гъуьр хьанач, гъуьр хьайила - гъвар).
Сарара кьал экъуьруналди руфун тух жедач.
Сарар амачир кицI пара элукьда.
Сарар кьеридавайни вилер цIарудавай яргъаз хьухь.
Сарар суруз тухвана (яни жегьилзамаз кьена).
Са сиве кьве мез ава.
Са тахсир фекьидин рушакни жеда.
Са тфенгдай кьве къуьр яна.
Са хипелай кьве хам хтIун жедач.
Са хурухъ кьур тIваларикай Къавкъаздал жугъун жедай туш.
Са цуьк экъечIналди гатфар жедач.
Са чIарчIикай гам жедач, са тарцикай - там.
Са чIигъ - пIигъни авайди туш, фан юкьвавай дулма я.
Свас къаридин дабандавай цаз я.
Свас къаридин пакун тIвал я.
Сев гвай къарачи хьиз ава.
Севрез вичин шараг нез кIан хьайила, ам кьарада атадда.
Севрез вич тамай чукурун ваъ, кьулухъай уьфтер агалдарун залан я.
Севрен рикIе хъуьтIуьз мереяр акъатна.
Сев тамухъ галаз хъел я - тамуз хабар авач.
Секин виревай хъипери кIевиз гьарайда.
Секин цивайни секин кицIивай Аллагьди вичи яргъазрай!
Селемаз кIанзавайди цIелхем я, цIаяр вичи хъийида.
Сенкъеран катра хьиз, яна! (сада хабарсуз мехъерарна, ферли свас гъайила).
СеркIвера авай пIир.
Сиве тур тIубни кIас тийидайди.
Сиве цIай авай ЦIайбике.
Сивиз яд физ кичIедачиртIа, къибни рахадай.
Сивив къуьрер къазва.
Сивин хъвер атIурай, кIвачин - звер (къаргъиш).
Сивяй акъатиз, ченедал алукьзава (жувандакай хана рахадайла ишлемишда).
Сивяй акъуддай гаф жакьвана акъуд.
СикI буюрмишайла, сикIре вичин тум буюрмишна.
СикIрез хуьре верчер авайди фереди кака хайила чир хьана.
СикIре, къуьр акурла, сарариз къимет гуда, жанавур акурла - кIурариз.
СикIрен вири махар верчерикай я.
СикIрен са пад гьалал, са пад гьарам жедач.
СикIре тIуьрди, шимедикай яд фейиди хьиз, фида.
СикI фейи патахъ тумни фида.
Симинал пагьливан къугъвазва, пул квасади кIватIзава.
Синих квачир суна авач.
Сирке туьнт хьайила, къапуниз зарар жеда.
Сифте афар - ахпа гафар.
Сифте - квал, ахпа - вал.
Сифте къвайи живедини сифте хьайи ругулди вилерин экв тухуда.
Сифте лам кутIуна, ахпа Аллагьдал тапшурмиша.
Сифте яб це, ахпа - жаваб.
Стха лагьай кьванди угъри жезва, вах лагьай кьванди - къагьбе.
Стха лагьайла, чилиз килиграй, велед лагьайла - цавуз (къаргъиш).
Суванриз (дагъвийриз) кали фид кIурунни сувар я.
Сурай кIвализ фена.
Суралай хкай дасмал хьтинди (къайи къиб хьтинди).
Сусаз вичи гатазвай сарай къари аквада.
Сусахъ ракьун шаламар алукIна къекъуьгъ.
Сурариз заландиз фида - кьезилдиз хуькведа.
Сурарилай кьецIибурни дириз хуькведа.
Сурун свас хьурай! (къаргъиш)
Сур хуьзвай фекьияр хьиз ацукьнава.
Суьруьдикай кере хеб уях хьана.
Суьруьдикай хкатай хпехъ лаш галукьда.
Т
Табдайда тIаб акьуй!
Табдин са кIвач цIунди жеда, муькуьди - мумадин (табдин уьмуьр куьруь жеда; таб яргъалди фидач).
Таб керчек туш, сирке - вирт.
Тавакъу авуналди вак хиринай экъечIдач.
Тади вацI гьуьлуьз агакьдач.
Тадивилик цIай куткуй!
Тади ийиз, кьейиди кьулунал алач кьван.
Тади кча тум квачир гурцIул хана.
Тади къачумир, хъуьтIуьн тум яргъи я.
Такабур дагъни тек я.
ТакIан тике сивиз къведа.
Тамавай хъсан кьван емиш вакIанди я.
Тама чакъал кими жедач, хуьре - абдал.
Тамуз фейи ебни кIамуз фейи квар ичIиз хуькведач.
Тан яшда - акьул башда.
Тапарар, тапарар - кьиф тукIуна афарар.
Тапрукьди чIарчIикай гъвар ийида.
Тараз якIв яда, тамуз ван хьуй лугьуз.
Тар кIвачинкьилел рекьида.
Тариф анжах кьейибуру иливарда.
Тарифди арифдин кьилни квадарда.
ТIвал тирла патахъ тахьайди тар хьайила алгъидач.
Твана - твана, тумунал атайла, катна.
Текдиз рекьевайдан кьама вилер кIанда.
Тек сур сува тахьуй, тек тар - тама (тек тар тама тахьуй).
Темпелдиз рагъ гурмагъдай аватда.
Темпел яцра цанин хуьле кьацIурда.
Тийижир папа кутур калар хьтинди.
Тийихай кIвалахар илихайбуру ийида.
ТипIрез йиф югъ я, югъ - йиф.
ТипIрез юкъуз такун ракъинивай туш.
Тум атIай фере хьтинди (куьруь перемар алай рушаз).
Тум кайи кац хьиз катна.
Тум кьацIай данади нехир кьацIурда.
Тум кьацIал эцигнава.
Тум серкерин, свах вакIарин, са тупунин хунер, са вацIун къванер.
Тум тахтунал - кьил кIанчIунал.
Тумуна кьакь авачиз, кьили дамахарзава.
Тум це гьатайла, кацизни сирнавиз чир жеда.
Тур - види, гардан - зиди.
Турунин хер - талан, гафунин хер залан жеда (турунин хер сагъ жеда, гафунин - ваъ).
Тух каци кьиф кьадач.
Тух тахьанмаз сикIрени капI ийидач.
Тухуз яцарик язава - катиз данайрик хуьквезва.
Тухда гишиндакай хабар кьадач (тухдаз вири тухбур хьиз жеда).
ТуькIуьрнавай чIемерук хьиз акъвазнава.
Туьтуьнай хъвадай яд аквадайди (гуьрчегди).
ТI
ТIан кIамай сикIрен шараг хьтинди (къен фейи шар хьтинди).
ТIасни чирна, минтIасни (тефте цавуз акъудна).
ТIач тагана, хъуьтIуьз аял куьчедиз акъуддач, гатфариз - итим цаниз.
Тiач - чуквадинди, свас - чкадинди.
ТIвар амаз фирай вич! (къаргъиш).
ТIвар хьайила, зарни жеда.
ТIварцIел кIеви хьуй! (алхиш).
ТIилидик квай къаб ацIуда.
ТIили марфади гъизва, хъел сусакай къвезва.
ТIимилни хьуй, ангула хьуй.
ТIимилдан къадир авачирдаз гзафдан къадирни жедач.
ТIимил тIуьрда, хуьрек вичи незва, гзаф тIуьрди вич - хуьрекди.
ТIуруналди гуз, тумуналди вил акъудайбурукай я.
ТIуpунал кIватIиз, кавчадал пайиз.
ТIуьрдалай незмайди хъсан я.
ТIуьрди кьилиз акъатна.
У
Угъри вичин месел рекьидач.
Угъридиз вири угърияр хьиз жеда, къагьбедиз - вири къагьбеяр хьиз.
Угъри цIилинилай эгечIда, яцралай хкечIда.
Уртах афардилай кьилдин япаш (пипIиш) хъсан я.
УстIардин кар амукьда, игитдин - тIвар.
УстIардин якIухъ тум жедач (устIардин къакъунихъ чукIул хьанач).
УЬ
Уьзуькъаравилелди яшамиш жедалди, уьзягъдиз кьейитIани хъсан я.
Уьмуьрдиз кIанз атайдини авач, уьмуьрдай кIанз хъфейдини.
Уьмуьрдини, савдагарди хьиз, вири гьакъидихъ гузва.
Уьмуьр туш - кицIин уьмуьр я.
Ф
Фад къарагъайдини фад мехъер авурди пашман жедач.
Фадлай гатун тавунвай цIегьре вич чубандин чумахъдивай гуьцIда.
Фалчи фалчиди алдатмишда.
Фан къафун иштягь я.
Фейи уьмуьрни сад я, акур ахварни.
Фейи югъ кьейи югъ я.
Фекьидизни качалаз хъсанвал чир жедач.
Фекьидинди капI элягъун я, рекьида - рекьидач Азраилдиз чида (фекьидинди чуьхуьн я, ахпа вичиз кIантIа женнетдиз фий, кIантIа - жегьеннемдиз).
Фекьиди чичIек недач, гьатайла, перишни тадач.
Фекьиди - халкьдивай, халкьди Аллагьдивай тIалабда.
Фекьиди гьакъидихъ ламрални кIел элягъда.
Фекьи кьулунал хьиз туькIвенва.
Ферлида свас акунриз килигна ваъ, юзунриз килигна гъида.
Физвай балкIандикай як атIудайди.
Фин хьуй, хтун тахьуй! (къаргъиш).
Фири некIеди кайида цуру некIедизни уф гуда (некIеди кайида тугъвадизни уф гуда).
Фитнеди дагълар чукIурда (фитнеди ирид хуьр кIватарналда).
Фу - акадинди, свас - чкадинди хъсан я.
Фу кесибдин кьиле жеда, девлетлудин - руфуна.
Фу недайла, кацин вилер кутIундайди.
Фур атIайди фуруз аватда.
Фуруз аватайди экъечIда, суруз аватайди - экъечIдач.
Фу - хуьрерай, яд - хуьлерай.
Фу хъинезмайди хъсан я, къавум - хъижезмайди.
X
Хаин итимрин буба жеда, игит - етимрин.
Хайидаз кьейидакай хабар авач, кьейидаз - хайидакай.
Хайидан хурун кьул хуй! (къаргъиш)
Хайи кIвач я куьруь жеда, я - яргъи.
Хак акъатай лам хьиз ава.
Халадални са кьил чIугвада, тайни вердишарда.
Халудин чина акъваздайди хтул я.
Хамуз хвейидан хам кьелечI жеда.
Хандин кьилни лакьандик акатда.
Хан рахай яркIиви хьиз ава (ханди саймишай яркIиви хьиз ава).
Хару гатайдал марфадин кар аламач.
Хата квай кицIни илихда.
Хва - бубадин гуьмбет я.
Хва хьайила фейиди, руш хьайила хтана.
Хвейи хуьнар хуьруьз хьана, къван къачуна - кьилиз хьана.
Хвейи чан хазина я.
Хвеналди супадикай балкIан жедач.
Хеб жанавурдал ихтибарна.
Хендедадин гуьгьуьл, гатфарин гьава хьиз, йикъа вадра дегиш жеда.
Хендеда чIалал атайла, фекьи кавалдин хиле кIанда.
Хешил винелай нез тади ийида, аш - кIанелай.
Хийир къведай тIеквенда чакъул твамир.
Хиле хел гъида, хъиле - хъел.
Хирен тIал хер хьайидаз чида.
Хиялрикай рух жедач.
Хкудиз нехирдик язава, катиз данайрик хъфизва.
Хпен хам алай жанавур.
Хтулар метIел атанватIа, кпуларни къведа.
Хтулар патав гвайла базар я, гвачирла - азар.
Хуьр тарашайда хур гатада.
ХЪ
Хъел атайтIа, яд хъурай!
Хъел гьамиша акьулдилай вилик ква.
Хъел - гьамиша жува акьадай хьел я.
Хъиле кIвал чIурда.
Хъипрез вич авай вирелай багьа затI авач.
Хъипер авай вирни сад я, папар алай межлисни.
Хъсан балкIандиз къирмаж къалурун бес я.
Хъсанвал, гьуьлуьз вегьейтIани, квахьдач.
Хъсанвал жедачтIа, писвал кьванни ийимир.
Хъсанвал фад рикIелай алатда, писвал - садрани.
Хъсандиз тариф авуртIа, ламран цIападини хкадарда.
Хъсан дуст пис юкъуз чир жеда.
Хъуртайни цуьк экъечIда.
Хъуртак квай цIайни хкахьдач, къаридик квай хъелни.
Хъуртарик цIай кутадай цIару пепе.
Хъурхъар куднавай кал хьиз ава (хъелнава).
ХъуцIурдин къадир, хапIа алахьайла, чир жеда.
Хъуькъвен кьилерилай Дербент аквадайвал я.
Хъуьтуьл гафуни къванни хъуьтуьларда.
ХъуьтIуьз кьейи яцран язухар гатфариз чIугвада.
ХъуьтIуь кьуьдвал авуна кIанда, гъуьлуь - гъуьлвал.
Хъуьченрик киткай кицI регъуьн рекье рекьида.
ХЬ
Хьайиди хьана, чан - хъижезмайди!
Хьайи ич тарал алумукьдач.
Хьел чIемерукдиз кIани патахъ фида.
Хьран ихтилатарни ава, кимин ихтилатарни.
Ц
Цава гъетерни ава, вацIа - къванерни.
Цавай аватуй - сиве гъатуй!
Цаварал - Аллагь, чилерал - Абдуллагь.
Цаварал къекъвезвайди чилерилай жагъана.
Цаварал хемискъар гудайди (кьакьан инсан).
Цаварик гурар кутаз жедач.
Цав кьакьан я, чил - кIеви.
Цав такур дана хьтинди.
Цавуз къван ахъайна, кьил кутадайбурукай я.
Цал къеняй хада.
Цан кьве кьиляйни цада.
Цана хъсан фидай яц вирида гьалда.
Цан цазвай магъ муьрхъуь кьадач.
Цан цайидаз - цуру нек, тIанбул ягъайдаз - фири нек.
ЦицIибар зулуз гьисабда.
Цла туькIуьн тийидай къван.
Цуру некIеди хъархъун тар кьурурда.
Цуфарал кьуьл ийидайбурукай я.
ЦуфатIаз мухан фу багьна хьана.
Цуфадал къавар ийимир.
Цуькведилай чIижре вирт къачуда, гъуьлягъди - агъу.
ЦуькIвел тIвал ийидай хуьруьгви.
ЦуькI цана къуьл вахчуз жедач.
ЦI
ЦIай авай чкада гумни жеда.
ЦIай кьурла, ам къати ийидай гарни акъатда.
ЦIай кIарасри къати хъийида, хъел - миресри.
ЦIайлапандин хел я.
ЦIай фена, вацIай хтана.
ЦIай чилел жеда, гум - цава.
ЦIарцIиз кIамай цIару хват.
ЦIарудин кIвач хукIур чкадай цIай акъатзава.
ЦIах авур къабан хьиз ацукьнава.
ЦIегьрекьа хкIур цIегь хьиз ава.
ЦIегь, садра хулалай хкадардайла айибар дуьздал хьана лугьуз, лапагдал хъуьрена.
ЦIегь тIуьрдан кьилел цIай ала.
ЦIегь чандин къайгъуда ава, кьасабчи - якIун.
ЦIив ийидай цицIибни авач.
ЦIийи бармак алайди базардикай рахада.
ЦIийи кулуни хъсан шиткида.
ЦIийи саф хкунал жеда, цIийи свас - тахтунал.
ЦIил яргъиди хъсан я, ихтилат - куьруьди.
ЦIувайни вацIувай Аллагьди хуьрай!
ЦIуз цIиртI ягъай сив патахъ жеда.
ЦIунни вацIун арада.
ЦIуьрнуьгъриз хух ягъиз вакIавай чир жеда.
Ч
Чалай алатуй, гьуьлуьз аватуй!
Чакв незвай чкадал кчакайни аслан жеда.
Чакъал, гьикьван башмакьар чуьнуьхайтIани, кIвачеллачиз амукьда.
Чакъалдиз къув таяна кьарай къведач.
Чакъалдихъай кIевай верчер сикIре тухвана.
Чан алайбуру кьейибурун вилер агалда, кьейибуру чан алайбурун вилер ачухда.
Чан алайбуру кьиникьикай фикирда, рекьизвайбуру - уьмуьрдикай.
«Чан» лугьуз, чан къачуна.
Чаравачир кьуьл я, Муталиб дидедин.
Чарадал хъуьрейди вичихъ шехьда.
Чарадан балкIандал акьахайди кьарада жеда.
Чарадан балкlандилай жуван лам хъсан я.
Чараданди сивяй фида, вилерай хуькведа.
Чарадан иви хъвадай зили.
Чарадан къулавай цIу чими ийидач.
Чарадан никIел къвадай марф (масадан квар юзурдайди).
Чарадахъ шехьдайдан вилелай нагъв кими жедач.
Ченгидиз кьилин чIарарни валар хьиз аквада.
Чеперрин хьумур туп яна.
Четинвал такурдаз регьятвални чир жедач.
Чехир дустунихъ галаз хъухъ, кьейиди стхадихъ галаз кучуд.
Чехир кьейила, эрекь дуьадални фейиди тушалда.
Чидайдаз ветIни чуьнгуьрдай я.
Чи мал артух туш, кьил уртах туш (арада къал хьайила).
Чил гьихьтинди ятIа, эгъуьндайла чир жеда, дуст гьихьтинди ятIа - четиндайла.
Чил иессуз хьайила, вак тепедал экъечIда.
Чимиз къведайбур къана атурай (садахъ галаз ара атIайла).
Чина къан авайди.
Чинал чин чуьхуьдайдавайни кьулухъай дабан атIудайдавай яргъа хьухь.
Чин ачухдан суфрани ачухди жеда.
Чин вак авахьай къуза хьиз ава.
Чиниз регъуь хьайитIани, руфуниз къулай жеда.
Чин хьайила, астIар жагъида.
Чип вегьейла, кесибдиз тIур, фекьидиз кур акъатна.
Чирвал мугьман, акьул иеси я.
Чиркин папан гъуьл буьркьуьз хъсан я.
Чка чин тийиз цайи тар экъечIдач.
Чубанар пара хьайила, суьруьдик жанавур акатда.
Чубандиз кIан хьайитIа, кьунакайни ниси хкудда.
Чубандин кIелен вилик рехне жедач.
Чубандин мес лит я, ястух - чанта.
Чубандиз чил бажгъан я, цав - яргъан.
Чубан фейи чкадиз кицIни фида.
Чумални яру жедалди, сифте къацу жезва, ахпа - хъипи.
ЧукIулдик квай хеб хьиз ава.
Чуру къачуз фейи кваса, спеларни кумачиз хтана.
Чхрадихъ - ваъ, суфрадихъ - эхь.
ЧI
ЧIагъ ирид церай чуьхвейтIани лацу жедач.
ЧIал кьурдахъ лугьудай гафар пара жеда.
ЧIана жедалди, чIиргъин жакьвазни хъсан я.
ЧIарчIикай чукьван хьуй! (алхиш).
ЧIарчIин цIилинал цIукI аватда.
ЧIатIаp чpаз чиp хьайила, цуькIуьн гъуьp куьтягь хьана.
ЧІварах (дувул) галачир тар ярх жеда.
ЧIехида лагьайди тавурди чIехи баладик акатда.
ЧIехиди авачир кIвале берекатни жедач.
ЧIехи крчар алай гъвечIи кьун.
ЧIехи тарцихъ чIехи куьлгени жеда (чIехи тарцихъ чIехи дувуларни жеда).
ЧIиж цуькведал элкъведа, тIветI - фитедал.
ЧIулав кишмиш хандин жибинда жеда, лацу живедал кицIи кьацIурда (къумралдаз тегьне ягъайла хгудай жаваб).
ЧIуру гафарин ван бишидазни къведа.
ЧIуру сухванни чIуру папан тIални сад я, дарманни сад.
ЧIуру тIвар акъатдалди, вил акъатун хъсан я.
ЧIутраз килигна кавал куз жедач.
Ш
Шадвилин шитвилер ийимир.
Шазан цицIибдиз цIинин цIицIибди амалар чирзава.
Шаз кьейи БацIак, цIи - вай - вай, дидедин! (фад алатай крар арадал вегьедайла).
Шаламар алайдаз фенач, чекмеяр алайда тухванач.
Шалвар алачирдаз ахварайни кьве юкI хун аквада.
Шарагар кьейи сев хьиз сефилзава.
Шарни пепе - гьуьлуьхъди, мални девлет - кIвалихъди.
Ша чна рекьик гурар кутан (яни, рехъ фад акъатун патал, суьгьбетар башламишин).
Шеври шулу хьуй, угъри - дили.
ШейтIандин тумуниз тIвал ядай жуьре я.
Шем туьхуьрда, цIай кукIуьрда шагьварди.
Шехь тавунмаз аялдиз нек гудач.
Шехьна - шехьна, шеле бегьемарна.
Ширин меци гъуьлягъ тIеквендай акъудда.
ШункIуник твар квай верч гьаятра акъваздач.
Э
Эвел хьанатIа, эхирни жеда.
Эвер тавур муьгьман шуткун тавур чкадал ацукьда.
Экв такуна, буьркьуьдини рекьидач.
Экуьнахъ атай гару тухурай, нисинлай атай чайгъунди! (къаргъиш).
Экуьнахъ хъиле куз месикай къарагъайди нянихъ гьайифди куз месик хъфида.
Элуькь тийидай кицIи фад кьада.
Эркек хва бубадал алукьдач.
Эхай хпе сар гъана, эх тавур цIегьре - чIар.
Эхир сикIни ракьара гьатда.
Эхна, эхна, эхирни - цIвехна!
Ю
Югур вечрез хъуьруьн къведай гафар я.
Югъ - дугърийриз, йиф - угърийриз.
Югъ хьайила, буьркьуьдазни чир жеда (экв хьайила, регъвевайдазни чир жеда).
Юлдаш галай рехъ куьруь жеда.
Я
Я Аллагьдиз шем туш, я женнетдиз чирагъ.
Яб атIайдаз тум къекъуьрдай кицI.
Яб - кьилиган, кьил - хуьцуьган.
Я бурж квайди кIанда, я умуд.
Ягъай чка - ракь, амай чка - макь!
Ягъиз тежедайда еке къван кьада.
Ягъ тавунмаз къуьрекай шурпаяр ийимир.
Я гьав лугьуз жезвайди туш, я - хих.
Ядай гъиликайни, ацукьдай виликайни гъуцари яргъазрай!
Ядай жунгав хьиз килигзава.
Я деве рекьида, я девечи.
Яд къалин хьайи вацIарни рекьяй акъатда.
Я исайрикай туш, я - мусайрикай.
Я йифен ахвар авач, я йикъан кьарай.
Яд рагъулармир, цІегь!
Яд регьят патахъ хада.
Яд фидай патахъ пер яда.
Яд чIугвадай лит.
Яд хъвадайла, гъуьлягъдини ядач.
Я зи кьилни кьил туш, я ви акьулни гьуьл туш (меслят хъижедайла лугьуда).
Як куькди хьайила, шурпадини вилер экъисда.
Як недай ничхирдин кIуфал кIвенкI жеда.
Як такурдаз тухулар къалурда.
Я кьведра хайидини авач, я кьведра кьейидини.
Я кьена кьейибурукай туш, я чан хьана - чан алайбурукай.
Я кIвачин кIаниз цIай гумир, я кьилин кукIваз - къай.
ЯкIв шалмандилай гъвечIи я, еб гардандилай шуькIуь я.
Я лагь амач, я лугьумир.
Ялдай ламрал кьвед акьахда.
Ялдай яц гьамиша викIиник жеда (ялдай яцран хивез гъугъандин тах вегьеда).
Ялзавайди яц я, цIугъзавайди - араба.
Яман виливайни Аллагьди яргъазрай, гъуьнтIуь гъуьлуьвайни.
Япа квак авайди (чуьруькчи).
Япал къван алукьай сев хьтинди.
Япариз ван хьайибур гафар я, вилериз акурбур - крар.
Яраз къван кьежин тавурай.
Яракьар къакъудай яхулви хьиз ава.
Ярар вилерай, хъутур тупIарай къведа.
Яргъа балкIандин гуьгъуьна руг жеда.
Яргъаллай стхадилай мукьваллай къунши артух я.
Яргъидан акьул дабанда жеда.
Яргъи суьгьбетни кьий, яван хуьрекни.
Ярдивай къакъатайди ирид йисуз, ватандивай къакъатайди уьмуьрлух шехьда.
Ярдин квар фад ацIуда.
Я руфун тух жедач, я дун цIийи.
Я рахадай мез тунач, я экъисдай кьил.
ЯркIарин чам.
Ярх хьайи тараз якIв ядайбур гзаф жеда.
Ятар хьайи хуьлериз ятар хуькведа.
Я тIиб, я тIаб! (я инихъ, я анихъ).
Я хуьре хала авач, я нехирда - дана.
ЯхцIур йисуз - ламраллаз къвезва, яхцIур йисалай - балкIандаллаз хъфизва.
Яц гана къачурди гамиш гана тухарна кIанда.
Яц жедай дана лакадай чир жеда.
Яц квахьайди каркунда къекъвезва.
Яц квахьайди квахьна, чIал чидайдал кьванни гьалтнайтIа.
Яц кьейитIа - як, гъел хайитIа - кIарасар.
Яцра цайиди яцра тIуьнайтIа, кал гишила рекьидай.
Яц тежезмай жунгав я.
Яц тухвайдалай кьулухъ турвакьар кIевмир.
ЯцIу ратари шуькIуь ратар незва.
Я чин кIанда, я - чан.
Я чухулди, я азулди (я гзафди, я тIимилди).
Яш - юкьвалай, яц - кьвалалай.
Я як хьурай, я як кьван дуркІун.

 

 

На главную страницу >>>