ШАПКА

(Гьикая)

А вахтар рикӀел хтайла, зун ажебан жеда: инсанар аквадай чкайра кьарай къведач, рикI цекверин кӀунтӀуниз элкъведа, инлай-анлай хур чухваз, вилер, ракъиник квай муркӀадин тикеяр хьиз, цӀраз башламишда. Гьавиляй я жеди, белки, за артух зигьиндик гъалаб кутан тийизвайди. Квез герек я авазни-авачизни алатай крара тӀуб экъуьрун. Артухан рикӀин тӀарвилер я, вилер кьежирунар. . .
Амма бязи вахтара гаф хуьз жезвач, вал фикирдани авачир ахьтин са кас дуьшуьш жезва, вири рикӀел хуьквезва, герек авайдини-авачирдини, гьамиша хьиз рикӀ цекверин кӀунтӀуниз элкъуьриз, вилер - муркӀадин тикейриз. . .
Рехида вичин кIваляй эверзава лугьуз, гада атайла, за папаз къачунвай цӀийи гьалсайрин кӀанер куьзвай.
- Идаз вуч кӀанзавайди я-е, югъ атана хъваз, масабурувни кӀвале са кар ийиз ттаз, - хкӀуна папак.
- Дуст туш, валлагь, партийни я, - мадни цӀай кутуна за адак.
- Вуч партийни? - мягьтел хьана паб.
- Хачмаза ганвай тӀвар я: Цаванрин колхоздихъ са яц авалдай виликдай, гьахьтин лакӀаб алай. Ирид-муьжуьд сятда цанни цана хтайла, пин жунгаврин кьула аваз, хеси авунватӀани, калер гьализ куьчейра жедалдай.
- Жуван сивяй акъудиз кӀан жемир гьа, гьикьван лагьайтӀани сейке итим я, хъел къведа.
Рехида зун, гьамиша хьиз, кьваник къаршиламишзава:
- Къе ваз за са сюрприз гьазурнава, - вич вилик экечӀна, хкаж жезва гурарай. Зи кьил акун бес хьана, “агьа, атанани?” лугьуз, столдихъай къарагъна, са таниш тушир пиян итим заз мукьва жез башламншна. Гъилерни ачухна, къужахламишиз кӀанз. “Зун кӀвачерик кутамир” лугьуз, Рехиди анихъ жезва. Чун гарданра гьатзава, дуьз лагьайтӀа, ада зун къужахламишзава.
- Вун шад тушни зун акунал? Яда, вун гьам я, Агъаханан гада? - къуьнер кьуна, кьил анихъ хутахиз, килигзава ам заз. Зи кенефдин кьил квахьнава. “Им вуж ятӀа яраб?” - рикӀел хкиз алахънава зун. Чинай таниш хьтинди я, бубадин тӀварни чизва.
Чун столдихъ ацукьнава. Чалай пудалай гьейри, мад са гада. Гьамни заз таниш туш. Умуми гафаралди жузунар - качузунар куьтягьайла, вири секин хьана. Анжах “таниш” ваъ.
- Зун гьалтунал вун шад туш, заз аквазва, - кьакь хьиз, алатзавач.
- Куьн, дуьз лагьайтӀа, заз чир хьанач ман, - са тахсир квайди хьиз рахазва зун.
Рехиди, аламат хьана, гагь заз, гагь мугьмандиз килигзава. Жегьил, вичин пиянвал хуьз тежез, са квел ятӀани хъуьрезва.
- Бес заз вун гьикӀ чизва? Куь дах Агъахан тирни? Диде - Сейран? Тапарарзава вуна. Ваз илифиз кичӀезвайди я, - хатур амукьай амаларзава халуди.
- Валлагь, чир хьанвач, - мад квачир тахсир гьиссзава за.
Ваз Шагьидрин хуьревай шофер Зейнал чидач? Чи патара зун течир тӀветӀни авайди туш, - кӀвачел къарагъна ам.
Зи рикӀел хтана. . .
Гатун эхирар тир: вири мектебдиз хъфиз гьазур жезвай. РикӀеллама, галай гадайрин, а югь мус къведа лугьуз, рикӀ акъатзавай - чпин цӀийилухар алукӀдайвал. Заз лагьайтӀа, мектебдиз хъфинни сад тир, мичӀи сурузни. Туькьуьл жедай заз вирида, чпиз и затӀ -  а затӀ гъана лугьуз, ихтилатардайла.  Амма винелай къалурдачир: абурухъ цӀийи шейэр авай, захъ - дамах.
Гьамиша хьиз Гъуьлягъ Цин кьилихъ туькӀуьрнавай пурпу руквадин фура къатканвай заз Герен рекьяй хуьруьз къвезвай машин акунай. ГъвечӀи машинар чи хуьруьз тек-туьк къведай. Чебни саки вири Матваш халудин варцел, ахпа, гьамни къачуна, Гъуьлягъ Цел.
ТIвар-ван авай виринра чи булахдин. Яд, гъуьлягъ хьиз, къайивиляй адаз гьахьтин ажайиб тӀварни ганвай. Арада тӀебиатди вичи туькӀуьрнавай руквадин цал аваз, цяй ацӀай яргъи са чӀутхвар, ништа шумуд виш йис тиртӀа, муькуь кьведахъай чара хьана. Кьве чӀутхвар квай пад кӀвалериз яд тухузвайди тир, сад квайди - гатуз итимри жендекар чуьхуьзвайди. Ам элкъвена кул-кусри кьунвай: далдани баркаван хьайи тӀебиатди вичи туькӀуьрнавай. Цик экечӀна кӀарабриз тӀал акъатайбур булахдин кьилихъ галай тӀула далудиз рагъ гуз къаткидай. Хуьруьн вири аялар экуьнилай няналди Гъуьлягь Цел жедай, инал-анал гапӀал-гапӀал кӀватӀ хьана. ЧӀехи хьтинбур къумарал къугъвадай, гьвечӀибуру птулкайрин ракьар пендал вегьедай, цӀарар чӀугуна, чукӀулар акӀурдай. Амма булахдал хъвадай итимар атайла, вири хъфидай, рикӀик наразивал, кӀвачерикни звер кваз. Илаки Матваш халу атайла тади акатдай абурук. Са залай гьейри виридак: зун адан дуст тир, гьинал акуртӀани, заз гъил ядай, чӀехидав хьиз рахадай.
Аламатдин кас тир Матваш халу (хъвайила гафунин кьилиз “Мать ваш” лугьудайвиляй ганвай лакӀаб тир). Адахъ чапла кӀвачни галамачир, ютурдилай агъуз протез гилигнавай. Армавирда, ракьун рекьерал къаравулвал ийидайла, поезддик акатна лугьудай вирида, анжах вичи ваъ. Вичин пиян гафарай, дяведа галатнавай.
- КӀелиз чидани? Ма жув килиг, туштӀа, - яргъи ийидай книжка авай гъил.
Ахпа чир хьайивал, дяведин метлеб авай объектар хуьзвай къаравулризни, хата-баладик акатайла, чпин хсусибур тахьун себеб яз, ветеранрин книжкаяр гузвай кьван.
- Масабуруз яб гумир, хва, - таъкимардай ада. - Ина бегьем итим авайди туш. Сад авай, гьамни кьена. Ам куь дах тир. Ахпа ада заз дахдикай ихтилатар ийидай. Яргъал чӀугур ихтилатар.
Чи дуствални ажайиб жуьреда арадал атанай. Са сеферда тир, заз чиз, чи хуьре акӀ хьайиди - са юкъуз кьве мехъер авай. Вини магьледа - гададин, агъа магьледай Шагьидрин хуьруьз руш тухузвай. Магьлейрин арада авай рекье датӀана кӀеретӀ-кӀеретӀ инсанар къекъвезвай. И мехъерикай а мехъерик физ. Чун, аялар, далдамар вини магьледа язавайтӀани, вири рушан мехъерик квай. Шагьидрин рехъ кьуна кӀанзавай эхир. Гьазурвилер акунвай: хуьруьн кӀаник гуьтӀуь рекье, са кьил хъархъун тарцел кутӀунна, сим эцигнавай, анихъ хьиз, паяр гун тавуртӀа кутадайвал, михер янавай тахтани. Лап гъвечӀибурув рекьин кьилихъ галай кӀунтӀал ккӀалрин хараяр кӀватӀиз тунвай: патан хуьруьз руш гваз хъфизвайбур ккӀалар илигна рекье хутадай адет авай чи хуьре.
Чи вил Шагьидар атунал алай. Са акьван вахт феначир, тфенгрин ванер акъатнай ва са легьзедилай манияр лугьузвай инсанрай ацӀанвай машин мехъерик кӀвалерин вилик акъвазнай. Виридак къалабулух акатнавай: кьавалриз стулар гьваш лугьуз, гьарайдайбур гьибур я, сад-садан гарданра гьатдайбур.
Авазрин сесер чкӀайла, вири секин хьанай. Авунай гьа кьуьлер атанвай чархачийри. Абурун виридан гъилерихъ таратӀар галай, гьардав, хкажна кьуна, птулкани верч гвай. Вири жегьилар тир, вири луьл пиянзавай. Итимрикай чи патай межлисдал алайди кьуд-вад кас тир. Гьабурун арада – пиянзавай Матваш халуни. Адаз са шумудра межлисдин юкьваз физ кӀан хьанай, амма галайбуру ахъайначир.
Вири са арадилай башламиш хьанай. Кьуьлер ийидай кас амачир. Мехъерин кIвалин варарал акъвазна, къаравуш рушари, жерме це лугьуз, атанвайбур къенез ахъайзавачир. Абур сакӀани меслятдал къвезвачир. Гзаф рахунар авунай абуру, чимибурни-къайибурни, эхирни са гуж-баладалди ачухнай.
Кьавалри акъваз тийиз макьамар язавай. Тухузвай рушахъ буба амачир, стхаяр вини магьледа гададин мехъерик квай. Хъша лугьуз фейибур, чпиз эцигай вахтунда атурай лугьуз, атӀай жаваб гуз, рахкурзавай. Сусаз цӀийи парталар алукӀиз ихтияр гудай кас авачир. Чархачияр ажугъламиш хьана, вучдатӀа течиз, кьурук физ акъечӀзавай.
Бирдан кьавалрин вилик, аса авай гьилни хкажна, Матваш халу пайда хьанай. Адавай кьуьл жедачир. Алай чкадал акъвазна, макьамдал гъилер къугъурдай. Гьа чӀавузни “Кавхадал” гъилер къугъурзавай. ГьикӀ ятӀани адан асадин цӀуьдгъуьн тавун патал мих ягънавай кьил атанвай чархачийрикай садан суфатда акьунай. Адай гьарай акъатнай, чин кьунвай гъилерикай стӀал-стӀал иви кӀвахьзавай. А патахъай атана, сада Матваш халу акӀ янай хьи, ам къерехдихъ галай хьран кӀаниз гадар хьанай. Ана акъатайди са къиямат тир: пиянзавай Шагьидри гъилик акатай кьван эркек гатазвай. Пис экъуъгъунарни гьалч хъийиз.
- Ибур чал хъуьрезвайди я. Чебни кьий, чпин рушни. Ша хъфин, - ванер акъатнай.
- АкӀ хьайитӀа, дугъриданни хъуьреда, свасни гваз хъфида, - фенай абур кьурук.
- Беябур хьана! Ахъаймир гьа, кьей рухваяр, гьарайзавай Матваша хьран кӀаняй. - Зи кӀваляй тфенг гъана садан кьванни келеяр чукӀура! Рушахъ галаз са мейитни хутахрай.
Адан гафар зи кьилиз янай. Заз вучдатӀа чизвай. Саларай салариз хкадриз, са геренда акъатнай зун михер янавай тахта авай валарив. Шак тефирвал, винел ругни кӀвахна, эцигнай за ам рекьел, чархунин геле. Жув катна фена ккӀалар кӀватӀнавай кӀунтӀахъ чуьнуьх хьанай.
Кьуд патаз къивдин ванни руг чукӀуриз хтай машин кьул алай чкадилай анихъ хьиз тарпна акъвазнай. Жегьилри, буйругъ гайибуру хьиз, куздай хкадарзавай, туьнтдиз са вуч ятӀани лугьуз, машиндилай чархар язавай. Зазни кӀанзавайди гьа кар тир: къурнай абурал за ккӀалрин хар. Кузда амай дишегьлиярни, эвичӀиз, машиндихъ чуьнуьх жезвай. Патав гвай хара куьтягъ жедалди за абурув кьил экъисиз туначир. Чпел къвезвай ккӀалар кьери хьайила, са шумуд кас кӀунтӀ галай патахъ къвез алахънай. Заз абур атунихъай кичӀе тушир: къвалахъ чӀехи тевлеяр галай. Анай зун Шагьидрин вири хуьр къекъвенайтӀани жагъидачир - гьахьтин хелвет тӀеквенар чизвай заз ана. Тевлейра чуьнуьх жедай кар хьаначир: вини мехъерикай, хабар агакьна, катиз-катиз къвезвай чи жегьилар акур, хъфенай абур кьулухъ, машин алай чкадал.
Гила агъадай чеб-чпел тепилмиш жез алахънавай кьве десте аквазвай. Абурун арада, эрчӀи гьил цавуз гадриз - агъуз хъивегьиз, Хан муаллим авай. Ада, гагь садбурун, гагь масабурун патав физ, са вуч ятӀани лугьузвай.
Къад камунин кьван анихъ, рушари, чпин юкьва туна сусал цӀийи парталар алукӀзавай. Адан кьецӀила авай къуьнери ракъинал, гуьзгуьди хьиз, цӀарцӀар гузвай. Заз виняй вири аквазвай, рикӀи хур гатазвай, экъечӀна лув гуз кӀанз. . .
Зи кӀвачериз ахпа зуз янай, ивиди “Лезгинкадал” кьуьл авунай. Чидачир, геж хабар гайи кичӀевал тиртӀа, я тахьайтIа, рушан цӀарцӀар гуз акур къуьнер.
Йифиз ксанвай зун куьчедай къвезвай итимрин ванери ахварай вегьенай.
- Хва я ам, халис бубадин хва, - Матвашан сес тир.
- Адахъ галаз са вишер тахъвана жедач. Вуч хабар ятӀа чириз эвичӀай диде хъуьрез-хъуьрез хтанай:
- Аялдиз эрекь гуда лугьузва, гуж тахьайда. Куь дах амаз саки гьар йифиз кӀвализ къведайди тир. Чан туьтуьниз гъайиди я гьа. . . , - куьз ятӀани шехьнай ам.
Гьа йикъалай, гьинал акуртӀани, Матваш халу зав, гъил кьаз, чӀехидав хьиз рахадай, “хва” лугьуз, диндирмишдай. Зазни ам кӀандай, гьадахъ ялдай рикӀи. Дахдикай ихтилатар ийидайвиляй тиртӀа чидач, жув саймишдайвиляй. Зун ада лагьай цӀузни физ гьазур тир. ЦӀуз ракъурзавачир, эрекь гъиз къунши хуьруьз – саки гьар юкъуз. Чи хуьруьн туьквенчидихъ галаз ам мидя тир, йис вилик, 1-Майдиз, пиян яз, вичи ам чукӀулдал ягъайдалай гуьгъуьниз.
- Эрекь за Дадашанди хъвада, иви, мус хъвайитӀани, гьа кицӀинди, - гьар кефли хьайила тикрардай Матваш халуди.
Дадаш къунши хуьре почтальон тир, папа туьквенда кӀвалахзавай. Эрекьар, тӀвар кхьиз, гьизвай, пул хуьквезвай пенсидикай кьазвайди тир.
Гьа за фикир авурвал хьанай ман: Гъуьлягъ Цин кьилихъ акъвазрай машиндай сифте кьве таниш тушир итим эвичӀнай, ахпа, таниш тир асани цава кьуна, - Матваш халу. Зун руквадин фура къатканвай, заз анай вири аквазвай.
Ацагъан тарцик къати цӀайни хъувуна, адал шишерни эцигай мугьманар жендекар чуьхуьз булахдик эвичӀнай. Гьардан гъиле кьве птулкани аваз. Цик кутадайвал, мурк хьиз къайи Гъуьлягъ цик.
Зун жуван руквадин фура къатканвай. Заз анай вири аквазвай. Зун - садазни: тахьайтӀа Матваш халу рахун тавуна акъваздайни? КӀарасар гъиз ракъур тавуна тадайни?
Зун, фурай къарагъна, булахдик фидайла, суфрадихъ галайбур бегьем кефиниз акъатнавай. Акунай зун Матваш халудиз. Ам, четиндиз къарагъна, зун галай патахъ атанай.
- Хва туш-е, рикӀин хиял я, - шад хьанай адаз.
- ТӀимил пехърияр атӀана кӀанзава - мугьманрив вахкудайвал. Гзаф чрайбур ваъ, хъипивал янавайбур.
Зун цик экечӀна хуькведалди, мугьманрикай сад, зи перемар алай чкадал чарчин кьвати эцигна, хъфизвай.
Заз кьвати пехърияр атӀунни сад тир, са уьфт ягъунни. Тарай хуруйрик кваз эвичӀиз, чилел за чуьхверар кьватида эцигзавай. Са пудра акьахна - эвичӀна, кьвати ацӀана.
Чуьхверар гваз хтайла, мугьманри парталар алукӀ хъувунвай. Абурукай садаз, яцӀудаз, заз шишинин як  гуз кӀан хьанай, амма Матваш халуди зал яргъи авунвай гъил анихъ чӀугунай. Адаз чизвай - гишила рекьиз хьайитӀани, къачудач. Адаз зи дамахдикай хабар тир. Жуван фурал хъфизвай заз итимар закай рахадай ванер атанай.
Гьа сеферда Матваш халудай зи кьил акъатначир. Садрани тавур кьве кар авунвай ада, мадни дуьз лагьайтӀа, гьамиша ийидай кьве кар авунвачир: бес тахьана эрекьар гъиз ракъурначир, я Гъуьлягъ Цик нивай кьве декьикьада акъваз жедатӀа, гьуьжетарначир. Виликдай ада вахт са декьикьа эцигзавай, садра гьинай ятӀани атай са муьнуьгъ хьтиндаз, икьрар хьайидалай тамам кьве сеферда артух эхна, вич кьуд птулка гуниз мажбур жедалди. Амма са кар ада, дуьньядин чин пад кӀаник хьайитӀани ийидайди заз чизвай: йифиз эр квай кьвандан варарихъ фида, “мать ваш, ина мугьмандиз жаваб гудай итим авани-авачни?” гьарайиз. Ва экуьнахъ кьуьзуь иран диде хуьре твада, кӀарасдин кӀвачелай алатна квахьнавай резиндихъ къекъвез.
И хиялрик кваз ацукьнавай зун «вун нин гада я?» суалди кухунарнай. Зи далудихъ мугьманрикай сад акъвазнавай кьван. За дидедин тӀвар кьунай. Накъвар хъиткьиннай эрекьди бушарнавай мугьмандин вилерал.
- Килиг, садрани дидедин тӀвар кьамир, гьамиша бубадин хва я лагь. Ни хабар кьуртӀани. На зи рикI тӀарна, - ада, хъултухдай акъудна, зав вад манатдин чар вуганай. Аламат я, чарадавай затӀни къачун тавур, зи гъил вич-вичелай фенай пулунал. Къени а кардин себеб вуч тиртӀа, зун эхирдалди гьавурда гьатнавач. Белки мугьмандин вилериз хъиткьинай накъвар тиртӀа? Белки мад адан рикӀ тӀар жез кичӀезвайтӀа? Белки мектебдиз хъфидай вахт мукьвал хьун тиртӀа? ГьикӀ ятӀани мугьманар хъфенай, вад манатдин чар зи гъиле амукьнай. Ада зун, ц1у хьиз, кузвай. Ада заз, ц1у хьиз, чимини ийизвай.
Дидеди маса вахтунда вичихъ галаз тухуда лагьанайтӀани, зун пака юкъуз, вердишарнавай каруни къачуна, жибинда вад манатни аваз Кьасумхуьрел фенвай. Касни галачиз. Вири физвай рекьяйни ваъ, дугунай яна. Каруди сифте заз бегьем тади гузвай: ам за хурудик кутунвай, гьекь жез гатӀунайла, цӀакулар галукьай кьван чкаяр кузвай. Эхир за жендекдинни адан арада булдиз пешер тунай.
Гьа чӀавуз за Кьасумхуьруьн 17 вилин муьгъ дуьньяда тай авачир хьтин имаратдай гьисабзавай. Адан гуьрчегвили, яргьивили, виридалайни - са затӀунини кьун тавуна, къава секин хьанвай къванери гьейранардай зун.
Ингье, гъилел вердишарнавай каруни алаз, акъвазнавай зун адан кӀане. Тамам кьве сят кьван алатнай жеди, хатадайни темягь авуна, карудин къимет кьванни хабар кьур кас-мас хьаначир. Зи къвалахъ гьуьндуьшкаяр маса гузвай са итим галай.
- Аламатдин гада я вун, - муьштерияр кьери хьайила, элкъведай ам захъ. - Каруяр чи тамарани ава, амма абур вердишарун. . . Валлагь, молодец. Са арадилай хьиз, зи рикI кьун патал тир жеди, давамардай:
- Ваз хъсан я: каруяр ина садавни гвач, и хейратар гьикьван аватӀа, килиг, - къалурдай рекьин къерех тирвал кӀвачер кутӀунна эцигнавай гьуьндуьшкайрин хараяр.
Амма са акьван вахт феначир, куьтягьнай халуди вичин савдаяр. Хъфиз кӀанз, къвалахъ акъвазарнавай матациклетдиз худ ягъайла, зи гъилеллай кару кхуннай, лув гана фена, мекъуьн къерехда авай стундал ацукьнай, гьанилайни, ни ятӀани, кьаз кӀанз, гъил вегьейла, катнай чи хуьр галай патавай бахчадиз. Гзаф къекъвенай зун а бахчада, гзаф эвернай - вири гьавайда. “Белки хуьруьз хъфена, - жува жув секинарнай за. Гьар гьикӀ ятӀани, са кар авуна кӀанзавай.
-Кару заз бажагьат жагъида,  - фикирзавай за, - жибинда авай пулунихъ кьванни са затI къачун”.
Зи вил сифте са перемдал ацукьнай. Къиметни вад манатдихъ агакьиз-агакь тийиз тир. Амма мороженидиз пул амукьзавачир. “Маса туьквенризни килигин, белки ажуз гьатин”, - экъечӀнай зун универмагдай. Кьве камни къачуз агакьначир, зегьримар хьайи мороженияр гузвай чка гьалтнай. Сифте сад хьанай, ахпа - кьвед, пуд, кьуд. . . Универмагдиз хтайла, зав гумай пулунихъ къвезвайди тек шапка тир. Килигиз акъвазнай зун полкадихъай куьрсарнавай шапкадиз, яргъалди килигнай, гьавурда гьатнай туьквенчи паб. Хабарни такьуна, гъана эцигнай ам зи вилик, ахтармиша лагьанай.
Шапка заз гьвечӀи тир, амма, чам хьиз аквазва лугьуз, зи кьил кьилелай алуднай туьквенчи папа. Гумай пулни дезгедал вегьена, дарзавай шапкани алукӀна, экъечӀнай зун къецел. Чи патариз хъфизвай машинар акъвазардай  чкадал агакьдалди, зун рекьин къерехра авай гуьзгуьдин туьквенрин цларай жуван хъендиз килигзавай.
Чи рекьин хиве гзаф инсанар кӀватӀ хьанвай. Чидайбур садни квачир. Ацукьнай зун къерехдихъ фена са къванцел. КьверикӀин хьанвай, яхди хъфидани, акъваздани лугьуз.
- Им хтана акъатнач хьи, - ванерни къвезвай.
Са арадилай машин хтанай. Чилел алайла, гьакьван гзаф аквазвай инсанар вири са кузда агакьнай, чкани амай. Зун кьулухъ гадай бортуналлай.
Кьасумхуьруьн кӀанихъ галай эхиримжи кӀвалерал агакьайла, гару яна, гваз фенай зи шапка. ГьикӀ хьанайтӀани чидач, хкадарнай за физвай машиндай шапкадин гуьгьуьниз. Ак1 зун садрани гьалч хьайиди тушир, синидаллай кьепӀерган хьиз, элкъвена-элкъвена, чинихъди.
- Кьена! Кьена! - гьарайнай папари машиндай. Шоферди, катиз-катиз атана, алашкӀар хьанвай зи чин цавалнай. Са вуч ятӀани гьарайзавай. Заз ван къвезвачир. Къарагъна фена, чилеллай шапка вахчурла, шофердиз зун хатадай ават тавурди чир хьанай. Тади кваз атана, зи гъиляй кьуткьунарна, ахъайнай ада шапка къвалахъ галай кӀвалин гьаятдиз. Элкъвена хтана, зун ак1 янай хьи, мад чилел алкӀун хъувунай.
- Вун дили хьанвани? - гьарайнай сада машиндай.
- Ам вуж тир? Дили ви эвлед-бевлед вири хьуй, ламран хва. Ваз зун суддин вилик акъвазна кӀанзавани? Вуж ятӀани, квахьна эвичӀ кван анай... Кьуранай акьван гумрагьдиз акъатай сес. Са легьзени алатначир - квахьнай машиндин ван.
Ивиламиш хьанвай, ц1ай кьуна кузвай хъвехъ ягъай шофердилайни заз жувакай пис хъел авай, кӀвачи-кӀвачи хъфенач лутьуз.
Са арадилай къарагьна фенай зун шапка вахчуз. Сеткадиз мукьва хьайи заз гьаятда зунжурда авай ампа акунай. Итимар недай хьтинди. Шоферди гадарай шапка адан кумадин вилик аватнавай. Фена вахчудай мумкинвал авачир: тIвал-сим агакьдай кьван мукьваллачир. Амайди кӀвалин иесидиз хабар гун тир, вахце лугьудайвал. За са гьили кузвай чин кьунвай, муькуьдалди кицӀел ккӀалар гадарзавай, элуькьун паталди. КицӀ гьар сеферда, вичел ккӀал атайла, хъиткьинзавай, амма кӀваляй экъечӀдай кас авачир. Зунжур кьатӀ жезни кичӀезвай. Нубатдин сеферда кицӀив ав ягьиз туна, касни экьечӀ тавурла, чарх янай за кӀвалерилай. Абур кӀвалер тушир кьван, ракӀарал “Нисияр хкуддай заводдин склад” кхьенвай. Зун гьавурда гьатнай: ина касни авач. Я няналди женни ийидач. Гьа чӀавуз атайтӀани хъсан я.
Заз вучдатӀа чизвачир. Шапка аквазвай, амма - вахчуз жезвачир. Зинни адан арада кицӀ авай. Итимар недай хьтин кицӀ.
Рагъ, хата авур кац хьиз, илихна, Рагъдан пата авай дагьдиз мукьва жезвай. Мад акъваз хъийидай мумкинвал авачир. Зун, кару катай багьдиз гьахьна, хуьр галай патахъ хтанай. Гьар тарциз кару аквадатӀа вил ягьиз, гьар кулкусар дуьшуъш хьайила, эвериз. ГьикӀ жедай хьи, гила къвезвай тарце ам ава, гила эверайла, ам къужахдиз хуькведа. Я акуначир - я хтаначир. . .
Йиф хьайила, зун Лекьранрин кӀаник квай. Чи хуьруьз агакьиз амайди кьве километри тиртӀани, мичӀи йифехъай заз кьадарсуз кичӀезвай. Лекьрандал чи эме алай. Зун гьадан кӀвализ фенай. Гурарай айвандик хкаж хьайи зи чин акурла, цӀугьнай ада:
- Вахъ вуч хьана, гуж тахьай бала? Вун гьинай акъатнавайди я и гьал алаз?
- Кьасумхуьреллай, рекье алукьна.
- Ви Кьасумхуьрел вуч мирг алай? - сакӀани секин жезвачир эме.
Са герендилай ада зи хирер семочкадин ягьлу квай памбагдай михьнай.
- Текьена гьикӀ амукьна? Эхир са тӀвар гъида вунани чал, - къвез-къвез яваш жезвай ам.
- Имни гьи гургусдиз акъатна? Фейи чкадай хуьквез чидайди туш, - тепилмиш хьанай ам айвандин кьиле гьалариз пар гузвай къаридал са арадилай.
- На заз вуч лугьузва-е? Гьам вун, гьам ви итим, - кваз кьуначир кьуьзуьда.
- Им хутахна кӀанда. Къе акъат тавуртӀа, рекьида суса вичи вич.
Гьатнай чун йифен рекье - зун вилик, эме кьулухъ. Ада акъваз тийиз, заз туьмбуьгьар ийизвай, арабир чи “хак ахъайнавай” дидедизни.
- Бес аял кьилди райундин рекьера твадани? - аламат жезвай ам.
Рекьин юкьварилай алатайла, эме секин хьанай. Са гафни рахазмачир. Кьулухъай анжах каш ядай ван къвезвай.
Хуьруьн кьилихъ агакьайла, кашдин ванни квахьнай. Элкъвена килигайтӀа, кьулухъ эме галамачир. “Хъфена жал?” - хиял фенай рикӀяй. Мад инихъ-анихъ вил экъуьрнай за - сурар галай патахъ катзавай къаралту акунай. КичӀедатӀани, занни гьаниз еримишнай. Са декьикьани арадай феначир, япарихъ шелдин ван галукьнай, эмедин ван. Патав фейи заз ам бадединни дахдин сурарин арада метӀерал ацукьнаваз жагьанай.
- На вуч авуна, я кьейиди, - гатазвай ада бадедин сур. - Ваз ам галачиз сурани кьарай атаначни-и-и-иъ? Ваз ам такуна гьикьван вахт хьанай? Икьван фад адахъ вил жедайди чидайтӀа, вун вилер акъудна твадай хьи за сура-а-а-аъ!
Икьван фад на адаз эвердайди чидайтӀа, мез атӀана твадай хьи вун за сура-а-а-аъ!
На вуч авуна, я кьейиди-и-и-иъ!
Дуьгуьрдин экв амайдан пеле ясдин шал туна на, кьейиди -и-и-иъ!
Зардин цӀирх кваз храй чи кифер атӀана на, кьейиди-и-иъ!
Балаяр, цицӀибар хьиз, ажузна на, кьейиди-и-и- иъ!
Акатайда лашунив ягъиз, акатайда гафунив ягъиз. . . , - лугьузмазди вич секинариз къвалав ацукьнавай зи чӀарар кьуна, чин са шумудра бадедин сура эцянай.
- Ма, килиг, кьейиди, абур на гьи къа тунватӀа. Ибурни хутах куьзда-а-ач?. . .
Эме чIур хьанай. А хесет адак дах кьейидалай кьулухъ акатнавай. За тадиз адан пелек гьил кутунай: кьил чиле эця тийидайвал. Ам шехьзамачир, анжах чӀун галаз кьуру кьагьурар къвезвай.
Вич вичел хтайла, ам, зи гардан кьуна, яргьалди секиндиз акъвазнай. . .
Чун кӀвализ агакьайла, дидедилай гьейри вири ксанвай. Аламат хьанай зун, ада гьарай-вургьай авуначир. Экуьнал тухвана, чиниз килигайдалай кьулухъ, эмедихъ элкъвена, лагьанай:
- Вири аялар хуьнни сад я заз, им хуьнни. Идахъ са кар галайди я, чан вах, валлагь, галайди я.
Гьа йифиз заз ахварай катай кару хтана акунай. . .
Бадени. . .
Дахни. . .

АрхитӀ. 1997-йис

 

 

На главную страницу >>>