Мир - вашему дому, покой - вашей душе!
"ЖИГУЛИ"
(гьикая)
Мирима Цаванда почтальонвал ийиз белки 20 йисалайни гзаф я жеди. Ам гьамиша къвалал тумаждин чанта алаз аквада. Ада гьар юкьуз КIеледал физ газетар хкизва: чими гатузни, мекьи хъуьтIуьзни. Газетар вахкана, вичин кIвале ацукьда. Къуншияр вири хъвадай кефчияр ятIани, Мирим абурун арайра авач. КIандач касдиз хъваз, "жуван пулни гана, жув гижи ийиз" Виридалай адаз къуншидаллай Агьмедакай хъел ава:
гьар хъвана гьенелай хъфидайла, ам къув ягъиз жеда.
- ТIирим-тIирим, Мирим-Мирим,
Кеф чIугвадай дуьнья я им, - лугьуз.
Са кьведра Агьмедал ада вичин пабни гьалдарна, агьарар ийиз, садра армияда авай гададин кагъазни вахканач, къазунна гадарна, - вири гьавайда: кака хайи вечре къакъраяр ягьдайди хьиз, Агьмедани гьар хъивегьайла "тIиримар" язава. Гьар сеферда гьа дакIардин кIане акъвазна.
- Я кьин тавурди, экв хкадарна садра дакIардай цвар кьванни ягъдач на адаз, - ажугьлу жезва пабни бязи вахтара.
Мирима хуьруьз хуькведалди Бухарада шофервал ийиз хьаналдай. Хуьре амай дидени кьейила, ватандиз куьч хъхьаналда. Пабни, ирид рушни галаз: ругуд вичиз ухшар авай, сад, гъвечIиди-Чингисхандиз.
Иикъарикай са юкъуз Мириман тIвар арзачи я лугьуз хуьре гьатна. Адаз саки вири чапрас килигзавай. "Ништа ни рекьелай алуднатIа, чIуру ниятдин кас туш ам", - язухар цIугвадайбурни кими тушир. Мирима, дугъриданни, арзаяр кхьизвай. Райондиз, республикадин гьакимриз, гьатта Ленинан мовзолейдизни. Вирида фикирзавайвал, маса ксарилай ваъ, дагъда авай Цавандиз са улакь хуькведай рехъ авач лугьуз. Рехъ, гьелбетда, авай, амма Миримаз ам мадни хъсан хьана кIанзавай. Райондин гьакимрин чара атIанвай: кьве йикъалай садра Цавандин рекьин гьалдикай отчетар кхьиз, абур Москвадайни кваз тIалабзавай. Райондин доротделдин вири кьуватар и рехъ туькIуьриз желбнавай. Садан кьилни, и Цавандин рекьивай яргьал шегьерравай халуйриз вуч кIанзаватIа, акъатзавачир.- Ванер гьар жуьрединбур авай: садбуру: "И рекьихъ стратегический метлеб ава" лугьузвай, масабуру: "Дагъдай уран жагьанва, вири гьадавай я, -субутзавай. Куьрелди, Цавандин рекье гьамиша са тракторди рув-син дуьзарзавай. Садани и кар я Миримахъ галаз, я адаз фадлай "Жигули" къачунин мурад авайдахъ галаз алакъаллу ийизвачир. Гьавайда.
Мирим са юкъуз хуьряй экъечIна фена. Тамам цIуд югъ хьана жеди ам авачиз. Пенсия къачузвай кьуьзекрилайни кагъазрал вил алай сад - кьве жегьилдилай гьейри и кар садани кьатIанвачир. Эхирни хтана акъатна ам. Сив япарив агакьиз-агакь тийиз. Машиндин рулдихъ галаз. Вилерал чIулав ракъинин айнаярни алаз. Хуьруьн вири аялар адан гуьгъуьна гьатнавай. Чархарикай хкатзавай руквадизни килиг тийиз. Гъенел акъвазарайла, машиндин вилик кьилел папа гъана са купI эцигна, вили ягъ тавурай лагьана тир жеди. "Вун вуч гваз мярекатдиз экъечIнава, кIвал чIур'хьайиди, акьахна жувани кIурукI", - гафарик кваз къачуна гадаррай куьп Агьмедан гададил кьиле акьуна. Адай цIвагъ акъатна. Аламат я, гьенел алайтIани, Агьмедан папа са чукьни авунач, вичин аял секинариз алахъна.
КIватI хьанвайбур чкIайла, машин варцел туна, Мирим кIвализ хъфена. Умывальникдал къазан запун акур ада кIвале са тамаша туна: "Пукъацар яз хана -пукъацар яз рекьинни ийида", -секин жезвачир ам.
И тамашадин эхирдай кIвале шехь тийизвайди тек са вич, Мирим тир.
Гатун йикъар яргъи ятIани, кьатIузни тахьана акъатда. Ингье гьа ихьтин са гатун югъ, нафт тIимил амай пейс хьиз, хкахьзава. Мирим дакIардал куьчедаллай машиндиз килигиз ацукьнава. Адаз гила мурад тир машин ава, ам хъиягьдай чка авач. "Бес ам гьиниз авурай? - хиялри тухванва Мирим. -Куьчедал таз жедач: нехирдай хуькведай малдин карч-зат! галукьда, пиян хьайила Агьмед гьак! элясна хъфидани адалай, кьуьл кьванни эцягъ тавуна? Хрен тебе. Гьак! хьайила марфадикни харук куьчейрал ам таз жедач. Гаражарнй эцигдай гьал-мал амач. Жуван юкьвани купулар ава, устIарар кьадай пулни тю-тю. Цура авай кал сала кутIунна, гьаниз хъиягъайтIа гьикI жедатIа? Гьанизни рак кьурукай ква эхир".
Эхирфи ам куьчедихъай цал атIана цурикай гараж авунал акъвазна. И йиф Мирима машинда ксана акъудна.-Ахварикай ам калер гваз байирдиз физвай папарин рахунри кудна. Такурай лугьуз илис хьанвай Мириман япар, вичин папакай рахазвайди чир хьайила, гьатта кьилелайни виниз хкаж хьана. "Бухаринадин гудермесдиз такурди тек са "Жигулидин" хъуьтуьл сиденияр тир, гьабурни акуна", - хъуьруьнарзавай къунши папари. (Бухарада хьана лугьуз, вичиз "Бухарин", папазни "Бухарина" лугьузвайди адаз чизвай). Са геренда акъвазна, чинеба хьиз инихъ-анихъ килигна, куьчеда касни авачирди тестикь хьайила, "Яраб гудермес абуру квез лугьузватIа?" хиялрик кваз, ам кIвализ хъфена.
КIвале ада авур сифте ихтилат цурин цал атIуникай тир.
- Бес хъуьтIуьз вуч ийида? - мурмурарзавай папа. - Цлар атIуз жедайди яни? Им вуч гьазават хьана зи кьилел атайди?
- Жуван са тIуб алай чкадал кьве тIуб эцигна ацукь!-къургъар гузвай Мирима. Эхир паб кIваляй экъечIна фена. Са акьван вахт алатнач, хуьревай, чIехи руш квай езнени галаз хтана акъатна. Аквадайвал, папа езнедиз вири дердияр авунвай.
- Варар кьван варар атIай цлар ацахьдачни, я Иран буба? -тикрарзавай езнеди минетдай жуьреда.
Гьик! ятIани алакьарна абуру Мирим. Машин, виридан куьмекдалди гараж эцигдалди, езнедин гьаятдиз хъиягъдайвал хьана.
Кимел тефидай Мирим гила йикъа кьвед-пудра физвай. Вичин езнедин кIвалер авай куьчедай. Гьар сеферда вилер адан гьаятдаллаз.
- Вуна гъенеллай къве.нер-ккIалар кьванни вахчу, вилер машиндаллаз, кIвач галкIана келлеяр чкIида ви бубадин, -хъуьруьнарзавай езнедини вичин папакай, Мириман рушакай.
Йикъарикай са юкъуз Мирима почтар хкиз КIеледал машиндаваз фин кьетIна. Йиф кумаз хьиз ада езнедин гьаятдай машин акъудиз кIанз худ ягъайла, вири лапагар кхунна ахъазмай варарай куьчедиз катна. Гьакьван ванер-сесер хьанатIани, езнедин хизанар ахварай аватначир. "Хейратдиз фий чеб, катна лугьуз галтугдани бес зун. Гудермесар", - куьз ятIани эхиримжи вахтара и гаф элкъвезвай адан мецел.
Мукьвара югъни малум жеда. Мирима фикирзавайди тек кьве кар тир: машин почтунин патав гьинал акъвазардатIа ва гьалтайбуруз вичи сифте салам гудани, тахьайтIа, масабуру гунал вил алаз акъваздани. Ам хуьряй акъатайла, Шаркь пата цав, экуьнин ярар ягъна, агьургъан атайди хьиз авай.
Югъни хьана, кар-кIвалахни садахъ авуна ачух машиндаваз райондиз физвай цаванвийриз Мирим КIекре булахдин хвал алай чкадал "жигулидилай" чархар ягъиз акуна.
- ЧIур хьанвани, яда? - гьарайни авуна са шумуда, амма Мирима жавабни ганач.
"Белки ван атанач жеди", - фикирнай суал гайибуру.
Нянихъ хуькведайла Миримаз рекьин хиве акъвазнавай езне акуна. Ам куьз ятIани виридахъ галаз хъфенвачир. Иран бубадал вил алаз. Ам акъвазарай машинда теспача кваз акьахна.
- Вуч геж хьана къе ви, Иран буба, чIур хьайи, хайи чка авани? - жузазвай ада.
- Начальник кIвализ гваз хъфенвай, - атIай жаваб гана Мирима. Са бегьем вахтунда абур рахазвачир. •
"Зун виридахъ галаз вучиз хъфеначир?" - езнедин рикIи рикI незвай.
"Идаз кьве къуз гьаятда ава лугьуз вичин пайни квайди хьиз аватIа идак", - фикирзавай Иран бубади. "Фена атIа къван вахчу, - къалурна са тIимил рекьиз хъфейла Мирима езнедиз вилик квай са гьалдин къван. - Безобразие, тарашунин гъиляй абуруз рекьер аквазвани кьван". Вучда, вахчуна езнеди. Сад ваъ, вири рекье гьалтай кьван са бубат чиливай хкаж хьанвайбур. КIекрен булахдин хвални гъвечIи лопаткадал дуьзарна. Ам ажугъламиш хьанвай, ятIани, гьар лагьайла, аял хьиз, машиндин вилик физвай. Ибурни гьич. Виридалайни ам, хуьре машиндай эвичIайла, Иран бубади лагьай гафуни гьейранарна:
- Вун рушал гъенел алай къванер вахчу лугьуз гьавалат хьанвалдай. Вуна вахчуна хьи са гъенеллайбурни ваъ, вири Цавандин рекьевайбур. Гьахьтин кIвалахарни авайди я гьа, езне...
"Жигули", дугъриданни, гзаф кIеви машин я. ТуширтIа, а тегьерда рак акьалайла, ам ацахьдай.
Мад акъвазарна ада машин дакIардин кIане, куьчедал. Маса чара амачир, Агьмедахъ галаз меслят хьана кIанзавай. КIвализ физ жедач: адан папа тун тавунни мумкин тир, авур кьван агьаррилай кьулухъ. Эхь! Клубдиз фида. Са шуыыени къачуна. Абур гьанилай гъейри санани авач. Меслят хьайила, кядач кьван ада машиндик.
Мирима, - Эрекь це, - лагьайла, туьквенчи ЭсетIан вилер дуьздал экъатнай. Шуьшени къвалахъ кьуна ам хуьруьн клубдиз гьахьна. Дугъриданни, Агьмед гьана авай, вилери цIарцIар гуз. Ам аламат хьана Миримаз килигзавай. Са ам ваъ, вири. Ам эрекь гваз атунал вири гьейран хьанвай. Мирим фена касни алачир стулдал ацукьна, Агьмедан къвалав.
Сифтегьан рюмка Миримаз, агъу кьван, туькьуьлдиз фена, гуьгъуьналлайбур акьван ваъ. Эрекьди филни ягьалмишарда. Мирим анихъ амукьрай. Гъенел хтайла ам Агьмедахъ галаз гарданра авай. Абуру къведани машиндин къвалахъ акъвазна "ТIиримар" ваъ, "Перизадаяр" язавай. Эрекьди са ягъалмишар ваъ, вичихъ чIугванни ийида. Жибинда кепек-шигьи хьуник кваз. Мирима клубдиз чукуриз хьана. И кардал касни аламат жезмачир. Садра свае гьана мехъерикай кьве шуьшени гваз хтай Миримаз клубда межлис авайди акуна. "Сад занни Агьмеда хъфидайла гьенел хъвада", - лагьана, муькуьди къачуна, ам клубдиз гьахьна. Ана авайди цирк тир: Уьзендай хтанвай Касбуба гьилери кьун тавуна истикIан эрекь хъваз алахънавай. Адан перем михьиз кьеженвай.
- Пуд истикIан экъична, им эхиримжи попытка я, проиграть хьайитIа, ругуд кьатI къачузва, - япал кIуф эцигна гьавурда тунай Мирим Агьмеда. Ченедик квай истикIан сарарив кьадайла мад аватна руг-руг хьана. Касбуба галтад жез-жез ракIарай экъечIна. Мирима гъайи шуьшедин юкьни жедалди ам хуру ацIай эрекьар гваз акъат хъувуна.
Ругуд шуьшени хъвайила, сада Мириман "Жигули" къуватлу яни, Нуралидин лам лугьуз гьуьжет гатIунна. Садбуру машин лугьузвай, муькуьбуру-лам. Сифтегьанбур машиндихъ са шумуд балкIандин къуват авайди я лугьуз секин жезвачир. Мириман чанди цIай кьунвай. Эхир ада гьарайна:
- Я хва текьей ламарбанар, гъваш куь лам, машин иналла.
Вужар ятIани кьвед фена Нуралидин ламни гваз хтана. Гила цIил кIанзавай. Санайни жагъизвачир. Эхир завклуб Семеда "Яшамишрай I Май" кхьенвай парчадихъ галай, клубдилай складдин къавал чIугунвай еб галудна вугана. Касбубади, пуд къат авуна, адан са кьил ламран хура туна, муькуь кьил машиндал
кутIунна, анихъ хьиз фена, ламран къвала са кьуьлни эцяна. Садлагьана хъуткьумрайла, машин чкадилай юзана, авахьиз башламишна. Авахьна, ламран къвални яна, клубдин къвалахъ галай шалманда акьуна. Катна фена килигайла, эрчIи патан фараяр руг-руг хьанвай. - Скоростдай ни акъудна? - дили хьанвай Мирим. Са гуж-баладивди худ хъияна, ам машинни гваз гъенел хтана. РикIел шуьше амайди акьалтай ам са гьал секин хъхьана. Гзаф къекъвена ам, амма эрекь цадай затIни жагъанач. Гьа алайвал, шуьшени хурухъ кьуна, машинда ахварал фена.
Пакамахъ машин акур паб йикъе гьатна. Ада тавур агь амукьнач.
Гзафни гзаф машин сифте акъудай урусдиз.
Мирим гьамиша хьиз почтар авай тумаждин чантани гваз Цавандиз хуьквезва. Зул ятIани, зегьемзава. Ам ял ягъиз хуьруьн кIанихъ галай хъархъун тарцик ацукьна. Ада къе вичин машин маса гана, тамарин инженер Серкераз, къачурдалай анжах 500 манат уьскуьк, документар туькIуьрдай харжиярни гьадан патай яз.
"Вучда, кьисмет туш", - фикиррик кваз ам ахварин хиялдиз фена. ТIимил ксанани, гзаф ксанани чидач, ам ягъайди хьиз ламран гьарайдикди ахварай аватна. Вилер ачухна килигайла, адан кьилихъ, ханвай кIвачни хкажна, Нуралидин лам акъвазнавай...
Самур. I992 - йис.
