Мир - вашему дому, покой - вашей душе!


КЪАЗИ КЪАЗИЕВ
КIИРИ БУБА
(Повесть)

(Давам)

СА ВИНТОВКА ПАТАЛ

Бубадин девирда КӀирида Бакаран Къазимегьамедни Якьубабурун Даниял лагьана кьве жегьил гада аваз хьана. Абур миресарни тир, кIеви юлдашарни. Йикъарикай са юкъуз Къазимегьамедан кӀвале ацукьна абуру нез-хъваз кеф чӀугвада кьван. Са кьадар вахт алатна, хъвайидини кьилиз акъатна будала хьайи гадаяр пацариз акъатда, вучиз ятӀани ккӀида. Кас авачир кьилдин кӀвале абурун ккӀунар яцӀа гьатайла, арадиз гапур аватда, вични кьведан арада авайди са гапур жеда. Амни идан гъиляй ада, адан гъиляй ида акъудиз сада садал илигна. Кьведални еке хирер хьана. Даниял гъиле гъилди кьена. Къазимегьамед лагьайтӀа, КьепӀирдал тухвана Мукайил лугьудай са жерягьди сагъар хъувуна. Ахпа ам экъечӀна вич авай Бакудиз хъфена.
Къазимегьамедахъ галаз мукьувай таниш инсанри авур ихтилатриз килигайла, Бакудиз хъфей йикъалай эгечӀна ам винтовка жагъидай чка аватӀа акваз къекъвена. ЦӀийиз акъатнавай гужлу яракь яз винтовка маса гудай кас хьанач, я маса жуьреда ам гъиле гьатдай чкани жагъанач. Эхирни Къазимегьамед са городовойдихъ галаз таниш хьана. Къвез- къвез ибурун танишвал акьван чкадал атана хьи, гагь Къазимегьамед городовойдин кӀвале жедай, гагь гьамни галаз хтана вич авай казармада. И жуьреда абур кӀеви дустар жеда. Эхирни са юкъуз Къазимегьамеда недай-хъвадай шейэрни къачуна вичин мирес Магьмудаз эвер ганалда. Вучиз ятӀа заз чидач, хуьруьнбуру адаз гагь пачагьан Магьмуд, гагь АпӀишан Магьмуд лугьудай.
- Ша мирес,- лагьаналда Магьмуда вичиз Къазимегьамеда,- къе чун тӀуьнар-хъунар ийиз шегьердилай анихъ са чуьлдиз фида. Лазим шейэрни за къачунва.
- Я кас,- лугьузва Магьмуда,- шегьердин къерехдиз тухуда лагьай Къазимегьамеда зун шегьердин юкьваз тухвана. Инани ам са куьхъ ятӀани къекъвезвайди хьиз гьар патахъ килигиз хьана. Ахпа са арадилай адал вичин дуст городовой гьалтна. Им акурла Къазимегьамедаз акьван хвеши хьана хьи, тадиз адан хъуьчӀуькай кьуна ада горо­довой ялна. Городовойди, вичиз вахт авач, вичивай къвез жедач, лугьуз гьикьван шандакьар авунатӀани, Къазимегьамеда ам тунач, чи кьведан арада аваз тухвана.
Цав гуьзгуь хьиз алахьна рагъ авай югъ тир. Гьавани акьван секин тир хьи,- лугьузва Магьмуда,- гьикьван хьайитӀани яргъаз финин ашкъи къведай. Городовойдин эрчӀи гъилихъ вичин гъил вегьена Къазимегьамеда зарафатар, хъуьруьнар ийизвай. Са арада вуч акуна заз, Къазимегьамедан эрчӀи гъил цавай атана городовойдин чинихъ галукьна. Гьарай акъатна цавуз гадар хьайи городовой, чинал капашар эцигна кьилихъди чиле акьуна. И арада Къазимегьамед, тадиз адан хъуьчӀе авай винтовкани патрумдаш акъудна, кьулухъдини килиг тавуна, катна. Вич лугьумир кьван, ада городовойдин вилериз са гъапа авай регъвей яру истивут яна. Серсер хьана амукьай завайни акъвазиз хьа­нач, цӀур ацалтна чиле авай къумара къатадзавай городовой гьанал туна, зунни, явашдиз катдайди ахмакь я, лагьана катна. Къазимегьамед гьа чӀавуз дагъларай яна кӀвачи-кӀвачи хуьруьз хтана, городовой гьикӀ хьанатӀа заз чидач,- лугьудай пачагьан Магьмуда.
А вахтунда КӀиридиз сифтени-сифте винтовка гъайиди гьа Къази­мегьамед хьана. А чӀавуз КIири Бубадив гвайдини берданка тир. Гьавиляй КӀирида тӀвар-ван гьатна: «Бакаран Къазимегьамед патрумрин рекъерив ацӀанвай патрумдашарни, абур ядай, вични вадра акъатдай винтовкани гваз хтанвалда». И ван са чи хуьруьз ваъ, къунши хуьреризни чкӀана.
Гатук экечӀнавай вахт тир. Вири хуьрерин жемятри дагълара чпин векьер язавай, хуьре никӀер гуьз техил кӀватӀ хъийизвай. Ихьтин йикъарикай са юкъуз КIири Бубади Къазимегьамедаз вичин патав «Алижан ягъай хивез» эвер гана.
Къазимегьамед викӀегь кас тир, кичӀевал чидайди тушир. Яз им ахмакьвал я. Нубат атай чкадал кичӀени хьана, жуван чан хвена кӀанда. «КичӀевал женнетдай атай затӀ я»- лугьузва бубайрин мисалра. Буба гьикьван викӀегь кас тиртӀани, нубат атай чкадал игьтият хуьдайдини хьана. Гьавиляй ада вичиз писвал хкӀадай инсанар рекьелай алудна. Амма Къазимегьамед ахьтин кас хьанач. Ам вичиз ша лагьайвалди
экъечӀна фена. «Алижан ягьай хиве» ам Бубади вичин юлдашарни галаз нез-хъваз кеф чӀугвазвай чкадал гьалтна. Бубадини ам лап хъсандиз, хушвилелди кьабулна лугьузва. ТӀуьнар-хъунар авуна куьтягь хьайила Бубади хабар кьазва:
- Къазимегьамед, ваз вуч аватӀа чидани, дуст кас?
- Лагьайла чир жечни, Буба.
- Зун тамара авай итим я. Тек садра акъатдай берданка гваз завай артух кар ийиз, чи хуьре ацукьна жемят икрагь авунвай къазахрихъ галаз женг чӀугваз жезвач. Чна кьведа тфенгар дегишарна кӀанда. Вуна адакай ийидай затӀни авач.
- Яъ, я Буба, ам гьихьтин кар жеда? Зунни душман галай итим яз, за жуван гъиле авай яракь ваз гьикӀ гуда кьван?!
- Эгер акӀ рази туштӀа, вуна са маса кар ая,- теклифна Бубади адаз. -Вуна и Агьмеда, Алиди, Ибила ва амайбуру хьиз заз юлдашвал ая, вун зи патав ша. Вунни хьайитӀа, мад чи хура гьич са къуватдивайни акъвазиз жедач. Чавай и чи округда авай гьукуматдин кьушунрихъ галазни дяве ийиз жеда.
- Я Буба, зун ви патаз гьикӀ лагьана къведа, вуч себеб аваз къведа? Зун кӀвал-югъ гадарна, авай жуван са диде туна, «къачагъ» яз та­мара гьатдай кьван чкадал атанвач эхир.
- Себеб ваз за жагьурда. Я Малламегьамед яна ша, я Рашид яна, - яргъияр авунач Бубади Къазимегьамедан атӀугьайвал акурла. - Къашкъа тӀула за абур янай, а жемятдин иви хъвазвай угърашар, амма а чӀавуз абурун ажал хьанач.
ИкӀ лагьайла Къазимегьамед хиялдик акатналда. Ахпа ада лугьу­зва:
- Хъсан я, Буба. За хъфена жува жуваз фагьум-фикир ийида, ах­па за ваз жаваб гуда...
И вахтунда Къазимегьамеда кьейи Даниялан стха Якьубабурун Абумуслимакай КӀири Бубадин лап ихтибарлу юлдаш хьанва. Къазиме­гьамед яна рекьиз кӀанз ам къачагъвилиз фена. Амма Къазимегьамедан саядихъай кичӀела адавай са затӀни ийиз жезвач, ам вичин душман масадан, Бубадин гъилералди рекьиз алахънава. Къазимегьамед хъфейла ада Бубадиз лугьузва: «Вун ягъалмиш жемир, Буба, Бакарандаз вун ягъиз кӀанзава. Ада ваз винтовка тагунин себебни гьам я». Амма КӀири Буба адан гафарихъ инанмиш хьанач. Бакаран Къазимегьамед ахмакь кас хьана. Бубади вичиз авур ихтилат ада хъфена гьадан душмандиз, гьамиша къазахар вичин кӀвале хуьзвай хуьруьн кавхадиз, КӀири Буба хуьруьз хтайла ам хуьзвай ксар «вичи суьргуьн ийиз тада» лугьуз жемятдик кичӀерар кутазвай Рашидаз ахъай хъувуна. «Заз Бубади я вун, я Малламегьамед яна кьена вичин патав ша лугьузва, мирес, за вуч ийида?»- лагьана ада Рашидаз.
Ихьтин вахтара гьар са касди вичин кьилиз чара ийидай рекьер жагъурдай адет я. Рашидани Малламегьамеда веревирдер авуна: «Вуч ийида, вуч ийидач?» Эхирни абур ихьтин икьрардал атана: «Къазимегьамедни Буба дустар я. Адавай Бубадин гаф чӀуриз жедач. Вични душ­ман галай кас яз хьайила, ам, гьич тахьайтӀа, чакай сад хьайитӀани яна, Бубадин патав фида. ИкI хьайила, гьадан вичин кьилиз гъвел авуна кӀанда. Бубадив вичив гьам рекьиз туна, чна чи кьилиз чара авуна кIанда».
Ихьтин меслятдал атай Рашида са юкъуз КӀири Бубадин дуст Яргъи Мегьамедазни Бакаран Къазимегьамедаз вичин кӀвализ эвер гана.
Яргъи Мегьамед, са патахъай, КӀири Бубадин дуст, адан вач-хъша тир. Ада хуьре жезвай агьвалатрикай Бубадиз хабар гудай, адан вири тапшуругъар тамамардай. Муькуь патахъай, ам Рашидан гъилени ябатӀай яз авай. Рашид хуьруьн кавха тир эхир! Рашида вичин кӀвализ эвер гана гьа Яргъи Мегьамедни Бакаран Къазимегьамед къунагъ аву­на, абуруз тӀуьнар-хъунар гана. Ахпа ада лагьана:
- Я мирес, Къазимегьамед! Вунни и Мегьамед Бубадин дустар я. Жечни куьне зунни Буба туькӀуьр хъувуртӀа? Мегьамеда вичи зун Бубадин патав тухвана туькӀуьр хъийида лагьана хиве кьунва. Пака вун­ни чахъ галаз атанайтӀа хъсан жедай ман... ГьакӀ тушни Мегьамед?
Мегьамеда Рашидан гафар тестикьарна. Амма Къазимегьамедаз вич галачиз Рашидани Яргъи Мегьамеда туькӀуьрнавай фендиникай хабар авачир. Гьавиляй адаз Рашидан гафар хъсан акуна, ам адан теклифдал рази хьана.
- Ам хъсан меслят я, мирес,- лагьана Къазимегьамеда. - Зун рази я. Зазни Бубади пака вичин патав ша лагьанва. Вичиз чӀугвадай туьтуьн, чар, спичка гьваш лагьанва. Зун гьакӀани физвайди я. АкӀ ятӀа чун пудни санал фида...
Пакад югъ алахьна рагъ авайди хьана. Нехирар чуьлдиз фена, жемятарни чпин кеспидал. Рашид, Яргъи Мегьамед, Бакаран Къазимегьа­мед КӀири Бубадин патав физ рекье гьатна. Яргъи гуьнедин кӀаниз агакьайла Рашидани Яргъи Мегьамеда ихьтин меслят авуна: вун а къуза патай, КкӀахъ югъвай виниз алад, Къазимегьамед, чун и патан гуьнед рекьяй виниз фида. Мумкин я, чун вири и патай фейила, ам а пата хьунухь, ва я чун а патай фейитӀа, ам и пата хьунухь. ИкI хьана чун адал гьалт тавуртӀа хъсан жедач. Гьавиляй вун а патай, чун и патай фейитӀа хъсан жеда. Буба вал гьалтайтӀа вуна чаз, чал гьалтайтӀа чна ваз хабар гудайвал хьурай.
Инал Рашидани Яргъи Мегьамеда са куьникайни хабар авачир Къазимегьамед хеб хьиз алдатмишна, ам къуза патан тамарайни векьерай виниз ракъурна, гуьне патан ачух рехъди чеб фена. Къазимегьа­мед вич физвай мензилдин са паюниз фидалди абур гуьнедин кьилел, вичин юлдашарни галаз Буба ацукьнавай чкадал агакьна.
Яргъи Мегьамедахъ галаз атай Рашид акурла Бубадиз гзаф хвеши хьана. «Пагь,- лагьана ада вичи-вичикди. - Зун и касдихъ цавара къекъвезвайди тир, им атана зи вилик аватна хьи. Гила за идан дуван аквада».
Яргъи Мегьамедаз Бубадин рикӀиз ягъай хиялдикай хабар хьана. Ада къерехдиз акъудна Бубадиз лугьузва:
- Чун ви хийир патал атанвайбур я, Буба, вуна садра тади къачумир, Рашидак кецямир.
- Вуч хьана, вуч хабар я?
- За ваз вуч хабар я лугьун. Вуна Къазимегьамедаз «Я Рашид ва я Малламегьамед яна ви патаз ша» лагьанайни?
- Лагьанай.
- Гьа ихтилат ада фена вичин мирес Рашидаз лугьун хъувуна, ам игьтиятлу авуна. Идахъ галаз сад хьиз, ада Рашидаз вун ягъун хиве кьунва. «Зи миресдиз душманвал ийидай кас за дуьньядал тадач»,- лугьузвалда ада. Ада ваз винтовка тагунин себебни гьа им ялда. Идалайни гъейри, ада инженердивай 300 манат пул къачуна вун ягъун хиве кьунва. Чун ви патав и кардикай хабар гуз атанвайбур я. КӀандатӀа Рашидахъ галаз жувни рахух, ада ваз хьайи-хьайивал ахъайда...
КӀири Буба и гафарихъ инанмиш тежез амукьналда. «Къазиме­гьамеда зун ягъич эхир» лагьаналда ада гьамиша вичин «вач, хъша» яз жасусвал ийизвай Яргъи Мегьамедаз.
- Буба, эгер вун инанмиш туштӀа, исятда фена килиг. Ам вичин винтовкани гваз КкӀахъ югьай виниз къвезва. Адан къаст къе вун ягъун я. ТуштӀа фена жув килига!
Абумуслима вичиз авур ихтилатрилай гуьгъуьниз и гафарни ван хъхьайла, Буба кьве рикӀин хьана. Ада фена вичи ахтармишдайвал хьана.
КӀири Бубади Къазимегьамедаз дугъриданни эвер ганваз хьана. Вични гьакӀ ваъ, вичиз чӀугвадай туьтуьнар, пӀапӀрусрин чарар, спичкаяр гваз ша лагьанваз хьана. А вахтара пӀапӀрусар тӀимил авай. Самсунан фабрикадин хъипи цуьк хьтин туьтуьнар, кьелечӀ чарар, спичкаярни къачуна, Къазимегьамеда багълама туькӀуьрна Бубадиз тухузваз жеда. Галат хьана пелекай гьекь кӀвахьзавай Къазимегьамед ял ягъиз ацукьна. И арада адан вилик вичин диде Шаселем акъвазна. Ада вичин хциз лагьаналда:
- Чан дидедин, Къазимегьамед, дуьнья къачагъар хьанва. Ша вун эвер гайи кьван чкадиз фимир. За вун и фитедин пипӀелди тӀалабизни хуьда.
Шаселема адаз вичин чӀулав фитедин пӀипӀ къалурна. Кьазимегьамеда адаз яб ганач, ам экъечӀна фена. Ам мискӀидин хивез акъатайла, Шаселема, кьакьан къавал акьахна, вири жемятдиз ван жедайвал гьарайна:
- Чан дидедин, Къазимегьамед, «ЧӀуру рекьин юкьвалай элкъуьгъ» лагьанвайди я, вун элкъуьгъ фимир къачагъдин хурук.
Къазимегьамед яб тагана фена. КкӀахъ югъван юкьвал кьван агакьайла кьилелайни хтӀунна, са тарцин кӀаник ацукьна ял ягъиз Къа­зимегьамед и хиялрик квай арада КӀири Бубани, Яргъи Мегьамеда вичиз авур ихтилатдиз килигна, атана адахъ, Къазимегьамедахъ къекъвез хьана. Вичин винтовкани метӀерал вегьена сериндик ацукьнавай Къазимегьамед адаз яргъал аламаз акуна. Тфенгди къачудай кьван мензилдиз яваш-явашдиз вилик фена, ада Къазимегьамедан дуркӀун алай чка лишандиз къачуна къулухъай яна. Къазимегьамеда са тӀимил вахтунда къатадна, къацу векьерал яру ивидин лекеяр туна, ам кьена, КIири Бубани ада вичиз тагай винтовкани патрумдаш вахчуна хъфена. «Вун тирни заз винтовка тагудайди, и винтовкадалди зун ядайди, гила ягъа, ламран хва», - лагьана ягьанатни хъувуна.
Къазимегьамедан диде хва хтунал вил алаз акъвазна, хва хтанач.
Шаселемак къал акатна. Амма вичин миресри ам тухтатмишна: садбуру «ам къачагъ Бубадин патав фенва» лагьана, масадбуру «чпиз ам КьепӀирдал алай вичин вахан - Сенгуьлан кӀвале аваз акуна» ла­гьана.
Эхирни са юкъуз КӀири Бубади Къандалавдин Бубадиз, вичи тукIва­на вацӀун кьвалак кутур Яралидин халудиз, Яргъи гуьнедин кьилел ша лагьана хабар гана. Къведайла чпиз са тӀанурдин фарни, са биргенд якни гваз ша, вад виш манат пулни гъваш лагьана. Къандалавдин Буба зурба кьасабчи яз шагьидилай абас алудиз девлет къазанмишнавай кас ялдай. Адан кӀвалерин виликай фидайла я кабаб чрадай ва я гьерерин тумар цӀурурдай ни къвелалдай. Къандалавдин Бубадиз чара хьанач. Са гьерен жендекдикай биргендни авуна, са тӀанурдин фарни гьазурна алеррал алаз гьабурни гваз ам фена. Ана Буба, Али, Агьмед, Ибил, Якьубабурун Абумуслим, Мегъверганви Аюбхан аваз хьана.
Алеррал алай шейэр, пул «къачагърив» вугана, Къандалавдинди элкъвена хкведайла Якьубабурун Абумуслима жибиндай акъудна, винел алай пекер алудна адаз инсандин гъилин тапас къалурна:
- Эгер вун и шейэр гваз атаначиртӀа, ви душман Къазимегьамедан гъилин тапас хьиз. ви гъилин тапасни зи хъуьчӀуьк жедай. Хъфена хабар це: атӀа КкӀахъ югъва авай чпин вак хьайди хутахрай. Ада ви­чин винтовка Бубадиз гудач лугьудай, гила тагурай,- лагьана ада къа­цу векь алай чкадал хак хьиз ацукьнавай Бубадин метӀерал цӀарцӀар гузвай винтовкадал гъил туькӀуьрна.
Къандалавдин Бубади хуьруьз хтана хабар гайила, Къазимегьа­медан миресар фена КкӀахъ югъва къекъвена. КилигайтӀа, ам накь кьейивал кьенва. Далудилай алукьай берданкадин гуьлле хурун кӀарабар кукӀварна акъатнава. ИкӀ кьиникьал бес тахьана, чан аламачир мейитдин кьил атӀана, а патал алай кулариз гадарнава, гъилин тапас атӀана тухванва, жендекдиз гапурар сухнава. Кьейи мейитдиз и зулумар авурди вуж я? Къазимегьамеда кьейи Даниялан стха Абумуслим. Вичин душмандиз чан аламаз са затӀни ийиз тахьайла, ада кьейи мейитдилай кьисас вахчуна.
Гатун чими вахтунда икьван хирер алаз пуд юкъуз чуьлда амукьай мейитдал гьихьтин гьал къведатӀа садазни такурай. Гьар гьикӀ ятӀани жемятди ам са гьалда шаршаврик кутуна хуьруьз хкана. Вичин хцин мейит масадав вугун тавуна, Шаселема йифен юкьвариз вичи чуьхуьз башламишна. Мейит чуьхуьз-чуьхуьз ам агьузар ийиз шез хьана. Хцихъ лугьунар ийиз ада къаргъишни авуна:
«Вунани кьена, вунни кьена, чан бала,- лагьана ада.- Амма душмандин гъил вал атанач, чан хва, вун залум касди кьена. Вун вичи кье­на, вич аллагьдин цӀу кьирай, вичихъ алпандин цӀай галукьрай. Вун зи гъиле гьат хъувуна, чан хва, вичин чан чакъалрин хурук акатрай. Аллагь керим я. Вичелайни фейи са къанчанахдал вични гьалтда. Вич келлеяр чкӀана кьирай, я аллагь!..»
Шаселеман къаргъишар мадни яргъал фидай жеди, амма къуншидилай «дангъ, дангъ, дангъ...» галамаз-галамаз тфенгар акъатна. Ахпа мад, ахпа мад. Ина къама-къамдин ван гьатна. Шаселем кис хьана. Вич лугьумир кьван, Шаселеман кӀвалерин патав гвай БицӀи Къурбанан кӀвалериз гуьлле гузва. Себебни ихьтинди тир.
Сархушан Буба Ярали тукӀуна Сибирдиз фена, адаз кӀанзавай руш - Шагъа Къурбанан гада Саида тухвана. Сибирдай хтайла Бубади адан патав маса инсанар ракъурна лугьузва: «Саид, паб рахкура. Адан патахъай зун Сибирдиз фейиди я, мад зи гъил кьацӀурмир». Саида паб рахкурнач. Ахпа Бубади вичиз кӀандай руш - Шагъа зуруналди хутахдай план туькӀуьрна. И кар кьилиз акъудун патал Бубади вичин юлдашарни галаз са йифиз Къурбанан кӀвалериз гуьлле гана. ДакӀаррай, ракӀаррай къвезвай гуьллеяр галукьзавай кӀвалин цлар пад-пад жезвайтӀани, кӀваляй абуруз жаваб гудай кас хьанач. Къурбанан паб Перидиз анжах кӀвале авай вичин руш Таватан кьисметдихъай кичӀе хьа­на. Периди ам гъуьр авай кандуда туна чуьнуьхна. Амни къайи гъуьруьн винел агаж хьана ацукьна шезва, адан вилерилай къвезвай кагьрабаяр хьтин накъварин стӀалри лацу гъуьре тӀеквенар ийизва. Адан куьмекдиз къведай касни авач. Жемятдивайни гьич садавайни дуьздиз экъечӀиз жезвач. гьар садаз вичин чан ширин я, кичӀезва.
Жемятар чна анихъ тан. Бес Буба кьун патал, гьич тахьайтӀа ам ягъун патал атана хуьр кагал гьанвай къазахар тӀимил авайни? Абурукайни дуьздиз экъечӀай са касни хьанач. Касни авачир хьтин кӀвалериз гьикьван гуьлле ганатӀани, анай инсан экъечӀнач. Вуна лугьуда ана авай инсанар вири кьенва.
Эхирни КӀири Буба вичин са юлдашни галаз кӀвалин айвандик экъечӀна. Кьуьл эцяйна рак хкудна, ада гьарайна:
- ГьикӀ хьана, ина авайбур вири кьенвани? Вучиз сад кьванни зкъечӀзавач?
И ван хьайила, гъиле псисни аваз, Таватан диде, Пери ракӀарал атана.
- Псис хкадра, дунгъуздин руш,- гьарай гана Бубади адаз.- Зи Шагъа гьина аватӀа акъудур, тахьайтӀа рушаз эвер це.
- Чан Буба, руш къе нянрихъ хемис йикъан хинкӀар гваз Эмиргуьнедбурун кӀвализ фейиди, гьана амазма, хтанач. Шагъани Саид ма­са хуьруьз фенва, Арагъиз.
- Вич жегьеннемдиз фирай, алчах кас. Хъиягъ гада са тфенг,- Эмир гана Бубади вичин юлдашдиз.
Адани вичин гъиле авай берданка, цавуз кьванни ягъ тавуна, ракӀарихъ элкъуьрна яна. Тарал жедай хъипи хват кьван кьуркьушумдин ргазвай гуьлле кандуда ацукьна шезвай Таватан къвалал алукьна. Таватай авахьай чими ивиди къатадзавай рушан кӀвачеринни гъилерин гьерекатдалди лацу гъуьруькай яру тини ишинна. Тават кандудин къене куьтягь хьана. И агьвалатдиз халкьдини ихьтин манияр туькӀуьрна:

Берданкади къати ванда,
Хурудавай ладу манат.
Дуьньядал са югъ такуна
Кандуда кьей гуржи Тават.

Тават хуьре виридалайни гзаф гуьрчег руш тир. Гьавиляй адаз халкьди «гуржи Тават» лагьана тӀвар ганвай. И тӀвар манийрикни акатнава.

Кьуд патахъди ван ацалдна.
Гуьллед кайи я лацу лиф.
Садавайни хуьз тахьана.
Куьтягь хьайи Тават гьайиф,

Тамаравай вакӀарикай
Къардашариз къанлу хьана.
А Таватан дигай либас,Шаршаварик багълу хьана.

Кесибвилик цӀай кутуна,
Я бахт вун заз цавай ават.
Заз валайни гьайиф хьана,
Дуьнья такур язух Тават.

Манияр гзаф ава, вири къалуриз жедач.
Пакамаз югъ хьайила агъа кьиле сад садан патав гваз кьве чкадал дуьаяр ийиз инсанар кӀватӀ хьана, кьве гьаятда папарин йикьер башламишна. Селрин кӀуфа авай тамай дурбуяр вегьена килигай Бубадиз кьве чкадал дуьа ийиз кӀватӀ хьанвай инсанар акурла, ада лагьаналда:
- Я гадаяр! Са дуьа Къазимегьамеданди хьурай. Инсанар гьадан кӀвалин вилик кӀватӀ хьанва. Бес а БицӀи Къурбанан кӀвалин вилик кӀватӀ хьанвай инсанар вучтинбур я, ам нин дуьа я?
- Белки вак хьайи Къурбанан вичинди я жеди. Чна ягъай гуьллейрикай сад галукьна ам кьена жеди.
И вахтунда абуруз фагьир Тават кандудин къене куьтягь хьанвайдакай хабар авач. Амма жемятди агьузардин ишелар гзаф авуна. Къунши хуьрерайни кӀватӀ хьайи халкьди, гьарай ацалтна йикьер ийизвай папарни гуругъни гуьгъуьна аваз тухвана и юкъуз кьве мейит кучудна. Са винтовка патал Къазимегьамед яна кьена. Ада вичини гьа винтовка патал городовойдин вилер буьркьуь авурди тир. Шагъадин патахъай са тахсирни квачир Таватни кьена. Адан гьайиф халкьдин рикӀера исятдани амазма.
И агьвалатдилай гуьгьуьниз са цӀуд югъ кьван арадай фейила, са йифиз Буба вич Шаселеман кӀвализ атана, ада лагьаналда:
- Шаселем диде! Фицякь йифиз вуна ви хцин мейит чуьхуьдайла куз-куз ийизвай къаргъишрин ван заз хьана., Ваз минет хьуй, диде, хва амачтӀа, за ваз хвавал ийида. мад заз къаргъишар ийимир. Эгер заз дуьньядиз экъечӀдай югъ ахкуртӀа, ви хцин патахъай заз фитне авур кьве кас за ви патав гъана, сифте кьведавай кьве итимдин къан вахчуна вав вахкуда, ахпа абур кьведни за и ви вилик алажда.
А залумдин хци и кар ийинни ийидай жеди, амма адаз, вичи лагьайвал дуьньядиз экъечӀдай мумкинвал хьанач. Гьа йисан хъуьтӀуьз ам вични, Шаселема авур къаргъиш галукьайди хьиз, келлеяр чкӀана кьена.

 

На титульную страницу >>>

На главную страницу >>>

 

 

Цитата месяца: "Целые народы ненавидят уроды" М. Бабаханов